Met het instrumentendecreet geeft Vlaams minister van Omgeving Joke Schauvliege invulling aan het Vlaams Regeerakkoord waarin een omgevingsbeleid vanuit gebiedsgerichte realisaties in combinatie met een verbeterd instrumentarium voorop stond. De focus van het nieuwe decreet ligt op vereenvoudiging, transparantie en gebruiksvriendelijkheid. Essentieel is de aanbouwfilosofie van het decreet. De instrumentenkoffer uit het landinrichtingsdecreet van 2014 wordt zo verruimd met bestaande, verbeterde en nieuwe instrumenten. Nieuwe of later ontwikkelde instrumenten moeten op een later tijdstip een plaats kunnen krijgen in het decreet.
Harmonisering van instrumenten
Het instrumentendecreet herleidt de bestaande compenserende vergoedingen tot een eigenaarsvergoeding (voor kapitaalsverlies) en een gebruikersvergoeding (voor inkomstenverlies). De procedurele harmonisatie impliceert voor de planschadevergoeding een belangrijke overschakeling van een gerechtelijke naar een administratieve afhandelingsprocedure. De berekening van de eigenaarsvergoeding wordt in zijn geheel gezet op 100% van het waardeverlies en niet meer op 80%. Zo zal wie planschade lijdt bij bv. de omzetting van bouwgrond naar natuur, 100% vergoed worden i.p.v. 80%. Gelijktijdig wordt het maximale heffingspercentage voor planbaten opgetrokken van 30% naar 50%.
Het instrumentendecreet beoogt eveneens de harmonisatie van verschillende sectorale koopplichten die al in de eigen regelgeving voorwaarden bevatten. Het gaat daarbij over de invulling van twee criteria, met name de ernstige waardevermindering van het onroerend goed en het ernstig in het gedrang komen van de leefbaarheid van de bestaande bedrijfsvoering.
Nieuwe instrumenten
Met de introductie van activiteitencontracten en –convenanten wordt een oplossing aangereikt voor tijdelijke kleinschalige en zonevreemde economische activiteiten die ruimtelijk aanvaardbaar zijn in bestaande en niet-verkrotte gebouwen in agrarische en parkgebieden. Dit systeem leunt veeleer aan bij een burgerrechtelijke benadering met een convenant (beleidsovereenkomst) en een individueel contract in plaats van de klassieke vergunningverlening. Met dit nieuw instrument wordt ingezet op het reconversievraagstuk van vrijgekomen agrarische gebouwen waar momenteel geen gebruikswaarde voor landbouw aanwezig is.
Het tweede nieuwe instrument betreft het verhandelen van ontwikkelingsrechten. Daarbij worden beperkingen van ontwikkelingsmogelijkheden vergoed uit meerwaarden van winstgevende ontwikkelingen elders. Het voorontwerp van decreet biedt de decretale basis voor een regionale toepassing van overdraagbare ontwikkelingsrechten.
Het derde nieuwe instrument is de billijke schadevergoeding die de overheid moet betalen aan eigenaars wanneer een vergunning om te bouwen of te verkavelen onuitvoerbaar wordt door een overheidsmaatregel. De overheidsmaatregel is van die aard dat ze tot een bouwverbod leidt.
Optimalisatie van bestaande instrumenten
Het instrumentendecreet voorziet in verbeteringen van bestaande instrumenten. Zo wordt de afstemming tussen natuurinrichting en landinrichting, door de inzet van de instrumenten uit het decreet landinrichting mogelijk gemaakt ter uitvoering van een natuurinrichtingsproject. Daarnaast worden in onbruik geraakte erfdienstbaarheden tot openbaar nut, opgeheven.
Ook past het decreet instrumenten aan zodat overheden over bijkomende middelen beschikken om hun ruimtelijk beleid te realiseren. Het gaat om de lasten bij omgevingsvergunningen en de planbaten. Het instrumentendecreet voorziet een grondige bijstelling voor de planbatenregeling, door een aangepaste berekeningswijze en grondslag.