Oudlandpolder

Project: Landinrichtingsproject

Provincie(s): West-Vlaanderen

Gemeente(n): Blankenberge; Bredene; Brugge; De Haan; Jabbeke; Oudenburg; Zuienkerke

Situering

Het projectgebied is de zone omsloten door het Boudewijnkanaal, het kanaal Brugge-Oostende en de kustlijn. Het vormt een belangrijk deel van het werkingsgebied van de Nieuwe Polder van Blankenberge.

Klik op de kaart om in te zoomen

In de kijker: wegwijzers naar een duurzame Oudlandpolder

Eind maart gingen enkele workshops over de Oudlandpolder door. Deze workshops focusten op 4 zaken die bepalend zijn voor de identiteit en het functioneren van dit gebied: de polderdorpen, landbouw in de Oudlandpolder, de natuurgebieden en de duin-polderovergang. De bedoeling van elk van deze workshops was om tot 5 gedeelde principes te komen die richtinggevend kunnen zijn bij de verdere ontwikkeling van dit poldergebied. In een publicatie brengen we verslag uit over de principes die tijdens deze workshops naar voor werden geschoven. We hebben ze 'wegwijzers' genoemd.

Daarnaast kan je in deze publicatie ook nog het volgende vinden:

Een reflectie over hoe het landinrichtingsproject Oudlandpolder nu al deze wegwijzers volgt.
Een korte toelichting over de toekomsten waar deze wegwijzers ons naar toe brengen. Deze toelichting vertrekt vanuit de publicatie Welke toekomst wens jij de Oudlandpolder?
Enkele algemene inzichten over hoe deze wegwijzers de doelstellingen geformuleerd in de Europese Green Deal en dan meer bepaald de biodiversity strategy en de Farm to Fork strategy, onderschrijven.

Deze publicatie werd gemaakt door VITO in samenwerking met de VLM, en zal als startpunt genomen worden voor de volgende stap die we samen zullen zetten, namelijk een gap analysis. Dit wil zeggen dat we, samen met een groep experts, zullen nagaan welke barrières er mogelijk nog zijn om de 'wegwijzers' echt als leidraad mee te nemen bij de planning voor de Oudlandpolder. Ontbreken er nog bepaalde zaken in het regelgevend kader? Handhaving? Een minder goede samenwerking tussen bepaalde instanties? Tot slot, zullen we op basis van de gap analyse acties formuleren die zullen helpen om de geïdentificeerde gaps weg te werken. De focus zal hierbij liggen op acties die binnen de bevoegdheden liggen van de verschillende actoren betrokken bij het landinrichtingsproject Oudlandpolder.

Coverbeeld publicatie wegwijzer voor een duurzame oudlandpolder - bushokje met fietsenstalling in landelijke omgeving

Voorgeschiedenis

Op 4 april 2018 is, onder impuls van de gouverneur van de provincie West-Vlaanderen het “Raamakkoord inzake het waterbeheer in een deel van de Nieuwe Polder van Blankenberge in functie van het realiseren van een klimaatrobuust waterbeheer in de Oudlandpolder en de realisatie van de lange termijn doelstellingen van het gebied voor zowel landbouw als natuur”, kortweg “Raamakkoord Oudlandpolder” ondertekend.

In het raamakkoord Oudlandpolder is o.a. opgenomen dat de coördinatie van de uitvoering van het raamakkoord best zou gedaan worden via de instelling van een landinrichtingsproject Oudlandpolder. De minister bevoegd voor Omgeving, Natuur en Landbouw heeft op 30 oktober 2018 aan de Vlaamse Landmaatschappij de opdracht gegeven tot het opmaken van het onderzoek naar opportuniteit en haalbaarheid van een landinrichtingsproject “Oudlandpolder”. De Vlaamse regering heeft op basis van het rapport van onderzoek naar opportuniteit en haalbaarheid het landinrichtingsproject Oudlandpolder ingesteld op 18 december 2020.

Het persbericht hierover lees je in onze perskamer, een reportage van de regionale TV kun je hier herbekijken: https://www.focus-wtv.be/nieuws/akkoord-maakt-einde-aan-jarenlang-conflict-oudlandpolder.

ondertekening raamakkoord oudlandpolder met partners

In het raamakkoord Oudlandpolder is o.a. opgenomen dat de coördinatie van de uitvoering van het raamakkoord best zou gedaan worden via een landinrichtingsproject Oudlandpolder. De minister bevoegd voor Omgeving, Natuur en Landbouw heeft daarom op 30 oktober 2018 aan de Vlaamse Landmaatschappij de opdracht gegeven een onderzoek te doen naar opportuniteit en haalbaarheid van een landinrichtingsproject “Oudlandpolder”. De Vlaamse regering heeft op basis van het rapport van onderzoek naar opportuniteit en haalbaarheid het landinrichtingsproject Oudlandpolder ingesteld op 18 december 2020.

Landschap door de mens gemaakt

De Oudlandpolder ligt ten noordwesten van Brugge, tussen het Boudewijnkanaal, het kanaal Brugge-Oostende en de Noordzee. Het is een door de mens gemaakt landschap. Meer dan 1000 jaar geleden bestond het uit een uitgebreid slikken- en schorrenlandschap, dat regelmatig overstroomde. De zee reikte via diverse getijdegeulen tot diep in het binnenland. Vanaf de 10e eeuw begon de mens de kustvlakte te beschermen tegen overstromingen door de aanleg van dijken.

Het systeem van dijken en een fijnmazig stelsel van waterlopen is in de daarop volgende eeuwen systematisch uitgebouwd. Het dichte netwerk van grachten, sloten, kanalen en sluizen dient om regenwater af te voeren naar de zee. De vruchtbare poldergrond maakte dat de Oudlandpolder een belangrijk gebied werd voor akkerbouw en veeteelt.

Op een aantal plaatsen, moeren genaamd, is veen ontgonnen. Hierdoor ontstonden natte, laag gelegen gebieden. Ook de zogenaamde poelgronden kwamen door ontwatering en de hiermee samenhangende inklinking van de bodem in de loop der eeuwen een stuk lager te liggen. In deze lager gelegen en moeilijker te ontwateren gebieden ontwikkelden zich belangrijke natuurgebieden met typische plant- en diersoorten.

De Oudlandpolder heeft nog een sterk open karakter met weidse zichten. In tegenstelling tot andere gebieden in Vlaanderen is er weinig lint- en verspreide bebouwing. De verwevenheid tussen landbouw, natuur en historische dorpskernen in het typisch polderlandschap is groot. Het contrast met de sterk verstedelijkte en toeristische kustzone is uitgesproken.

Beek slingert door weide in Oudlandpolder en de Noordede

Kust en klimaat

De Oudlandpolder maakt onderdeel uit van de Vlaamse kust, De kust is door een combinatie van factoren bijzonder kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering.

In Europa is de Vlaamse kust, samen met die van Nederland, het meest kwetsbaar voor overstromingen vanuit zee. Zonder kustverdediging zou de Oudlandpolder momenteel gemiddeld één maal per jaar voor 70% overstromen (70% van Oudlandpolder ligt lager dan 5,5 m TAW, een gemiddeld jaarlijks weerkerende stormvloed). Klimaatwetenschappers verwachten een stijging van de zeespiegel tussen 61 en 110 cm tegen 2100, al is een nog sterkere stijging niet uit te sluiten.

Naast de kustverdediging zijn er nog twee belangrijke klimaatuitdagingen die samenhangen met het specifieke waterbeheer van de polders. Een eerste betreft de afvoer van overtollig hemelwater naar de zee. Die verloopt gravitair. Dat wil zeggen dat het water door het hoogteverschil tussen het polder- en zeewaterpeil vanzelf naar zee stroomt. Dat lukt echter alleen bij laag tij. Door de zeespiegelstijging zal dit 'lozingsvenster' in de toekomst steeds kleiner worden, wat de kans op overstromingen in het hinterland bij hevige regenval doet toenemen.

Daarnaast laten steeds drogere zomers zich extra hard voelen. In de Oudlandpolder, en bij uitbreiding alle polders, leidt droogte in toenemende mate ook tot verzilting van waterlopen en polderbodems. Doordat de polders vroeger onder invloed van de zee stonden, is het water in de ondergrond nog zout. Door regenwater ontstond in de loop der eeuwen bovenop deze zoute laag een zoetwaterlens. In sommige gebieden, veelal lager gelegen en sterk ontwaterde gronden, zit dit zoute grondwater maar enkele meters diep. Bij langdurige droogte verkleint de zoetwaterlens en komt het zoute grondwater naar boven. Dat leidt in eerste instantie tot verzilting van waterlopen, waardoor ze ongeschikt worden als drinkwater voor vee of beregeningswater voor gewassen. Bij toenemende droogte kan het zoute water ook de wortelzone van gewassen bereiken. Dit kan leiden tot verminderende opbrengsten, maar ook tot structuurbederf van de bodem.

Dit fenomeen van verzilting wordt versterkt door het peilbeheer van de polders. Landbouw en de waterbeheerders wensen om verschillende redenen lage grondwaterpeilen in de winter en het voorjaar. Hierdoor worden de zoetwaterlenzen maar beperkt aangevuld en kan er bij droogte relatief snel een tekort aan zoet water ontstaan. Het huidige, sterk fluctuerende peilbeheer is bovendien niet optimaal voor de typische flora en fauna van de polders.

Naar een klimaatrobuust waterbeheer

De klimaatverandering maakt duidelijk dat het waterbeheer van de polders aangepast moet worden. Oplossingen zijn te vinden in nieuwe vormen van samenwerking tussen landbouw, natuur, industrie, toerisme, verstedelijking en waterbeheerders.

Een eerste belangrijke strategie is het voorzien van extra ruimte om water te bergen. Dat kan door het verbreden van waterlopen of door te zorgen dat er meer water in de bodem kan infiltreren. Een andere mogelijkheid is het inrichten van bufferbekkens of overstromingsgebieden. Ten slotte kan ook extra water in de bodem worden opgeslagen. De historische kreekruggen met hun zandige bodem zijn hiervoor geschikt.

Het aanpassen van het peilbeheer is een tweede belangrijke strategie. Het meer efficiënt organiseren van de waterafvoer kan er voor zorgen dat men niet langer afhankelijk is van het steeds kleiner wordende lozingsvenster. Hierdoor ontstaat ruimte om hogere winterpeilen én meer constante peilen aan te houden omdat de behoefte aan waterbuffering voor het tegengaan van overstromingen verkleint. Door landbouw- en natuurgebieden beter te clusteren en meer aaneengesloten te maken, kunnen beide een beter peilbeheer krijgen.

Ten slotte is ook zuiniger omgaan met zoet water belangrijk. Er zijn verschillende mogelijkheden om nog sterker in te zetten op opslag, hergebruik en recyclage van water. Denk aan regenwaterputten, maar ook aan het hergebruiken van zuiveringswater of proceswater uit de industrie. Ook het kiezen voor teelten die minder water nodig hebben, moet onderzocht worden.

Geplande initiatieven voor klimaatrobuust waterbeheer

In de Oudlandpolder zullen verschillende initiatieven voor het klimaatrobuust maken van het watersysteem worden onderzocht en uitgevoerd. De opgedane ervaringen kunnen helpen om ook in andere polders het watersysteem aan te passen:

realiseren van hydrologisch gescheiden compartimenten voor landbouw en natuur;
verhogen van de buffercapaciteit van waterlopen;
aanpassing van het waterpeilbeheer;
anticiperen op de te verwachten zeespiegelstijging door de uitwateringsconstructies op zee te optimaliseren;
de wateraanvoer verzekeren door de waterinlaten van de polder de optimaliseren en alternatieve waterbronnen (bv. waterzuiveringsinstallaties) aan te spreken;
zoetwateropslag in de kreekruggen;
wateropslag in de bodem;
uitbreiding en optimalisatie van het meetnet (zowel waterkwaliteit als waterkwantiteit);
private initiatieven voor wateropslag en efficiënt watergebruik ondersteunen.

Andere geplande initiatieven

realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor de poldergerelateerde natuur ;
flankerend ondersteunen van de realisatie van de fietssnelwegen Brugge-Zeebrugge (F31), Knokke-Heist-De Panne (F34) en Brugge-Oostende (F30);
flankerend ondersteunen van de energietransitie in Vlaanderen door het milderen van de effecten van de realisatie van de hoogspanningslijn VENTILUS;
de recreatieve, landschappelijke en milieukundige rol van de polderrand van de kust versterken;
de leefkwaliteit van de polderdorpen in de Oudlandpolder verbeteren.

Stand van zaken

De planbegeleidingsgroep van het landinrichtingsproject Oudlandpolder is opgericht door de minister bevoegd voor landinrichting op 3 februari 2021. De startvergadering van de planbegeleidingsgroep was op 2 maart 2021.

Door de Vlaamse Landmaatschappij, ILVO, VLAKWA en Hogeschool Zeeland is in het kader van de Europese projecten SALFAR en FRESH4CS een enquêtering gedaan bij alle landbouwers actief in Oudlandpolder. Het rapport met de resultaten is in opmaak.

Planning

Landinrichtingsplannen

De planbegeleidingsgroep is in de startvergadering akkoord gegaan met voorstel om de voorbereidingen te starten voor de opmaak van 3 landinrichtingsplannen:

Het LIP “Uitkerkse Polder, fase 1”
Het LIP “Westelijke Tangent F31
Het LIP “Oudlandpolder, deel 1”

Uitvoeringsinitiatieven

De planbegeleidingsgroep is in de startvergadering ook akkoord gegaan met het voorstel om de voorbereidingen te starten voor het lanceren van een eerste oproep uitvoeringsinitiatieven voor de Oudlandpolder. Voor deze eerste oproep wordt gemikt op het najaar van 2021.

RUP Oudlandpolder

Tegelijkertijd met de instelling van het landinrichtingsproject Oudlandpolder is door de Vlaamse regering ook beslist om de opdracht te geven aan het Departement Omgeving tot de opmaak van een RUP in het kader van de afbakening van de agrarische en natuurlijke structuur voor de Oudlandpolder.

Onderzoek waterbalans en gewenst grond- en oppervlaktewaterregime

De Vlaamse Milieumaatschappij heeft als opdrachtgevend bestuur van een samenwerking tussen de Vlaamse Milieumaatschappij, de Vlaamse Landmaatschappij en de provincie West-Vlaanderen een onderzoeksopdracht gegund aan een consortium van Sumaqua, Inagro, ILVO, Universiteit Antwerpen en Hemmis NV. Dit betreft een studie voor de opmaak van een “Waterbalansstudie Oudlandpolder i.f.v. een klimaatrobuust water- en peilbeheer en de lange termijn doelstellingen voor landbouw en natuur". Deze studie is in januari 2021 gestart.

Landschapsbiografie

De Vlaamse Landmaatschappij heeft een plaatsingsprocedure gestart voor de opmaak van een landschapsbiografie voor de Oudlandpolder. De gunning van deze studie is gepland voor juni 2021.

Coastal: toekomstscenario's voor de Oudlandpolder

In het Europees Project Coastal wordt samengewerkt tussen verschillende regio’s in Europa rond de kust-hinterland-interacties en -synergieën. In het project wordt via multi-actoranalyse en systeemdynamische modelering gepoogd na te gaan welke interacties er in de Europese kustregio’s zijn, hoe ze hun impact kunnen hebben op de toekomst van de kustregio’s en wat de impact van bv. klimaatverandering hierop zou kunnen zijn.

In Vlaanderen is het VITO de trekkende partner van dit project. Er zijn twee gebieden in Vlaanderen waarvoor VITO een systeemdynamisch model opgebouwd heeft: de Blue Energy- projecten aan de Vlaamse Kust en de Oudlandpolder. De Vlaamse Landmaatschappij ondersteunt het onderzoek naar de Oudlandpolder.

Er zijn voor de Oudlandpolder 4 toekomstscenario’s uitgewerkt: 4 beschrijvingen van hoe de Oudlandpolder er in 2050 zou kunnen uitzien. Dit zijn noch toekomstvoorspellingen noch wensbeelden: de scenario’s zijn beredeneerde projecties die toelaten om de consequenties van vier extreme denkpistes door te redeneren, en zo alle hoeken van de “toekomstkamer” te verkennen.

Deze scenario’s zijn de basis om verder te werken op de concrete mogelijke toekomstbeelden voor een aantal specifieke deelzones van de Oudlandpolder. Deze deelzones zijn ook de basis van de gebiedsgerichte accenten van het landinrichtingsproject Oudlandpolder:

- leefbare polderdorpen;

- een kwalitatieve polderrand van de kust;