Project voor een klimaatbestendige polderregio​​​

​Het projectgebied van het landinrichtingsproject Oudlandpolder is de zone omsloten door het Boudewijnkanaal, het kanaal Brugge-Oostende en de kustlijn. Die zone vormt een belangrijk deel van het werkingsgebied van de Nieuwe Polder van Blankenberge. De Oudlandpolder ligt op delen van het grondgebied van Blankenberge, Bredene, Brugge, De Haan, Jabbeke, Oudenburg, Zuienkerke. De polder is door zijn ligging dicht bij de kust bijzonder gevoelig voor de effecten van de klimaatverandering. Het landinrichtingsproject Oudlandpolder heeft als doel om het waterbeheer klaar te maken voor de klimaatverandering, op zo’n manier dat de landbouw én de natuur er baat bij hebben

​ 

Klik op de kaart om in te zoomen​

Raamakkoord Oudlandpolder

​​De kiem van het project lag in het Raamakkoord Oudlandpolder, door 20 partners ondertekend op 4 april 2018, onder impuls van de gouverneur van de provincie West-Vlaanderen.

Het persbericht hierover lees je in onze perskamer, en in een reportage van de regionale TV. ​ 

​
In het raamakkoord Oudlandpolder is o.a. opgenomen dat de coördinatie van de uitvoering van het raamakkoord best zou gedaan worden via een landinrichtingsproject. Het landinrichtingsproject “Oudlandpolder” is door de Vlaamse Regering ingesteld op 18 december 2020.

Landschap door de mens gemaakt

De Oudlandpolder is een door de mens gemaakt landschap. Meer dan 1000 jaar geleden bestond het uit een uitgebreid slikken- en schorrenlandschap, dat regelmatig overstroomde. De zee reikte via diverse getijdegeulen tot diep in het binnenland. Vanaf de 10e eeuw begon de mens de kustvlakte te beschermen tegen overstromingen door de aanleg van dijken.

Het systeem van dijken en een fijnmazig stelsel van waterlopen is in de volgende eeuwen systematisch uitgebouwd. Het dichte netwerk van grachten, sloten, kanalen en sluizen dient om regenwater af te voeren naar de zee. De vruchtbare poldergrond maakte dat de Oudlandpolder een belangrijk gebied werd voor akkerbouw en veeteelt.

Op een aantal plaatsen, moeren genaamd, is veen ontgonnen. Hierdoor ontstonden natte, laag gelegen gebieden. Ook de zogenaamde poelgronden kwamen door ontwatering en de hiermee samenhangende inklinking van de bodem in de loop der eeuwen een stuk lager te liggen. In deze lager gelegen en moeilijker te ontwateren gebieden ontwikkelden zich belangrijke natuurgebieden met typische plant- en diersoorten.

De Oudlandpolder heeft nog een sterk open karakter met weidse zichten. In tegenstelling tot andere gebieden in Vlaanderen is er weinig lint- en verspreide bebouwing. De verwevenheid tussen landbouw, natuur en historische dorpskernen in het typisch polderlandschap is groot. Het contrast met de sterk verstedelijkte en toeristische kustzone is uitgesproken.

​

​Gevoelig voor klimaatverandering

De Oudlandpolder maakt onderdeel uit van de Vlaamse kust, De kust is door een combinatie van factoren bijzonder kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. 

In Europa is de Vlaamse kust, samen met die van Nederland, het meest kwetsbaar voor overstromingen vanuit zee. Zonder kustverdediging zou de Oudlandpolder momenteel gemiddeld één maal per jaar voor 70% overstromen (70% van Oudlandpolder ligt lager dan 5,5 m TAW, een gemiddeld jaarlijks weerkerende stormvloed). Klimaatwetenschappers verwachten een stijging van de zeespiegel tussen 61 en 110 cm tegen 2100, al is een nog sterkere stijging niet uit te sluiten.

Ook het waterbeheer van de polders brengt klimaatuitdagingen met zich mee. Ten eerste door de afvoer van overtollig hemelwater naar de zee. Die verloopt gravitair: het water stroomt door het hoogteverschil tussen het polder- en zeewaterpeil vanzelf naar zee. Dat​ lukt echter alleen bij laag tij. Door de zeespiegelstijging zal dit 'lozingsvenster' (de tijd waarin het water in de zee kan stromen) in de toekomst steeds kleiner worden. Dat doet de kans op overstromingen in het hinterland bij hevige regenval doet toenemen.

Daarnaast laten steeds drogere zomers zich extra hard voelen. In de Oudlandpolder, en bij uitbreiding alle polders, leidt droogte in toenemende mate ook tot verzilting van waterlopen en polderbodems. Doordat de polders vroeger onder invloed van de zee stonden, is het water in de ondergrond nog zout. Door regenwater ontstond in de loop der eeuwen bovenop deze zoute laag een zoetwaterlens. In sommige gebieden, veelal lager gelegen en sterk ontwaterde gronden, zit dit zoute grondwater maar enkele meters diep. Bij langdurige droogte verkleint de zoetwaterlens en komt het zoute grondwater naar boven. Dat leidt in eerste instantie tot verzilting van waterlopen, waardoor ​ze ongeschikt worden als drinkwater voor vee of beregeningswater voor gewassen. Bij toenemende droogte kan het zoute water ook de wortelzone van gewassen bereiken. Dit kan leiden tot verminderende opbrengsten, maar ook tot structuurbederf van de bodem.

Dit fenomeen van verzilting wordt versterkt door het peilbeheer van de polders: dat zorgt voor lage grondwaterpeilen in de winter en het voorjaar. Hierdoor worden de zoetwaterlenzen maar beperkt aangevuld en kan er bij droogte relatief snel een tekort aan zoet water ontstaan. Het huidige, sterk fluctuerende peilbeheer is bovendien niet optimaal voor de typische flora en fauna van de polders.

Naar een klimaatrobuust waterbeheer

De klimaatverandering maakt duidelijk dat het waterbeheer van de polders aangepast moet worden. Oplossingen zijn te vinden in nieuwe vormen van samenwerking tussen landbouw, natuur, industrie, toerisme, verstedelijking en waterbeheerders. 

Een eerste belangrijke strategie is het voorzien van extra ruimte om water te bergen. Dat kan door het verbreden van waterlopen of door te zorgen dat er meer water in de bodem kan infiltreren. Een andere mogelijkheid is het inrichten van bufferbekkens of overstromingsgebieden. Ten slotte kan ook extra water in de bodem worden opgeslagen. De historische kreekruggen met hun zandige bodem zijn hiervoor geschikt.

Het aanpassen van het peilbeheer is een tweede belangrijke strategie. Het meer efficiënt organiseren van de waterafvoer kan er voor zorgen dat we minder afhankelijk zijn van het steeds kleiner wordende lozingsvenster. Zo ontstaat ruimte om hogere winterpeilen én meer constante peilen aan te houden, omdat de behoefte aan waterbuffering voor het tegengaan van overstromingen verkleint. Door landbouw- en natuurgebieden beter te clusteren en meer aaneengesloten te maken, kunnen beide een beter peilbeheer krijgen.

Ten slotte is ook zuiniger omgaan met zoet water belangrijk. Er zijn verschillende mogelijkheden om nog sterker in te zetten op opslag, hergebruik en recyclage van water. Denk aan regenwaterputten, maar ook aan het hergebruiken van zuiveringswater of proceswater uit de industrie. Ook het kiezen voor teelten die minder water nodig hebben, moet onderzocht worden.

Geplande initiatieven voor klimaatrobuust waterbeheer 

In de Oudlandpolder zullen verschillende initiatieven voor het klimaatrobuust maken van het watersysteem worden onderzocht en uitgevoerd. De opgedane ervaringen kunnen helpen om ook in andere polders het watersysteem aan te passen:

• realiseren van hydrologisch gescheiden compartimenten voor landbouw en natuur;
  
• verhogen van de buffercapaciteit van waterlopen;
  
• aanpassing van het ​waterpeilbeheer;
  
• anticiperen op de te verwachten zeespiegelstijging door de uitwateringsconstructies op zee te verbeteren;
  
• de wateraanvoer verzekeren door de waterinlaten van de polder de verbeteren en alternatieve waterbronnen (bv. waterzuiveringsinstallaties) aan te spreken;
  
• zoetwateropslag in de kreekruggen;
  
• wateropslag in de bodem;
  
• uitbreiding en verbetering van het meetnet (zowel waterkwaliteit als waterkwantiteit);
  
• private initiatieven voor wateropslag en efficiënt watergebruik ondersteunen.
  

Andere geplande initiatieven 

• realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor de poldergerelateerde natuur;
  
• flankerend ondersteunen van de realisatie van de fietssnelwegen Brugge-Zeebrugge (F31), Knokke-Heist-De Panne (F34) en Brugge-Oostende (F30);
  
• flankerend ondersteunen van de energietransitie in Vlaanderen door het milderen van de effecten van de realisatie van de hoogspanningslijn VENTILUS;
  
• de recreatieve, landschappelijke en milieukundige rol van de polderrand van de kust versterken;
  
• de leefkwaliteit van de polderdorpen in de Oudlandpolder verbeteren.
  

Stand van zaken

De planbegeleidingsgroep van het landinrichtingsproject Oudlandpolder is opgericht door de minister bevoegd voor landinrichting op 3 februari 2021. De startvergadering van de planbegeleidingsgroep was op 2 maart 2021.

De planbegeleidingsgroep heeft in haar vergadering van 8 november 2021 een eerste ontwerp- reglement van uitvoeringsinitiatieven voor de Oudlandpolder goedgekeurd. Deze uitvoeringsinitiatieven zijn kleinere projecten die door inwoners en organisaties actief binnen de Oudlandpolder gerealiseerd kunnen worden en die meehelpen aan de realisatie van de doelstellingen van het landinrichtingsproject. ​​De eerste oproep is gelanceerd op 1 juni 2022. ​

Op 16 december 2022 is, naar aanleiding van deze eerste oproep, door de minister goedkeuring verleent voor 237.574 euro aan subsidies voor uitvoeringsinitiatieven in de Oudlandpolder, via het relanceprogramma Blue Deal. Hiermee zijn 15 ingediende aanvragen uitvoeringinitiatieven goedgekeurd.

De Vlaamse Milieumaatschappij startte, in samenwerking en ook met co-fianciering van de Vlaamse Landmaatschappij en de provincie West-Vlaanderen, een studieopdracht met als doel het maken van een waterbalans van de Oudlandpolder en het opmaken van een voorstel van Gewenst Grond- en Oppervlaktewaterbeheer. Deze studie moet de maatregelen die nodig zijn voor een meer klimaarrobuust waterbeheer onderbouwen en prioriteren. Deze studie wordt opgeleverd tegen voorjaar 2023.

De Vlaamse Landmaatschappij startte een studieopdracht voor de opmaak van een landschapsbiografie van de Oudlandoolder. Deze landschapsbiografie moet de belangrijke verhaallijnen in de geschiedenis van de streek zoeken. Deze studie is opgeleverd in september 2022.

​Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme Zuhal Demir heeft op 9 december 2022 een Blue Deal-subsidie van 1.117.146 euro toegekend aan de Nieuwe Polder van Blankenberge voor de modernisering en optimalisatie van de infrastructuur voor het waterbeheer in de Oudlandpolder. De Polder zal voornamelijk investeren in infrastructuur op het grondgebied van de gemeenten Brugge, Jabbeke en Zuienkerke. Via dit investeringsprogramma kan de Nieuwe Polder van Blankenberge een belangrijk deel van haar stuwen moderniseren. Dat houdt in dat:

• de stuwen een groter bereik krijgen: er zal een grotere variatie van in te stellen peilen zijn, waardoor meer water gebufferd kan worden. Het laat ook toe om plaatselijk te vernatten;
• de stuwen in de toekomst van op afstand kunnen worden gestuurd. De huidige stuwen moeten nog handmatig bijgeregeld worden, wat zeer arbeidsintensief is;
• de stuwen gemonitord zullen worden: de peilen en debieten zullen permanent worden​ gemeten.
  

Landinrichtingsplannen

​​Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP) Oudlandpolder

Tegelijk met de instelling van het landinrichtingsproject Oudlandpolder heeft de Vlaamse Regering beslist om de opdracht te geven aan het Departement Omgeving tot de opmaak van een RUP in het kader van de afbakening van de agrarische en natuurlijke structuur voor de Oudlandpolder. Het openbaar onderzoek voor de startnota van dit RUP is gepland voor het voorjaar van 2023.

Wegwijzers naar een duurzame Oudlandpolder

In maart 2021 gingen enkele workshops over de Oudlandpolder door. Deze workshops focusten op 4 zaken die bepalend zijn voor de identiteit en het functioneren van dit gebied: de polderdorpen, landbouw in de Oudlandpolder, de natuurgebieden en de duin-polderovergang. De bedoeling van elk van deze workshops was om tot 5 gedeelde principes te komen die richtinggevend kunnen zijn bij de verdere ontwikkeling van dit poldergebied. In een publicatie brengen we versl​ag uit over de principes die tijdens deze workshops naar voor werden geschoven. We hebben ze 'wegwijzers' genoemd.

Daarnaast kan je in deze publicatie ook nog het volgende vinden:

• Een reflectie over hoe het landinrichtingsproject Oudlandpolder nu al deze wegwijzers volgt.
• Een korte toelichting over de toekomsten waar deze wegwijzers ons naar toe brengen. Deze toelichting vertrekt vanuit de publicatie Welke toekomst wens jij de Oudlandpolder?  
  
• Enkele algemene inzichten over hoe deze wegwijzers de doelstellingen geformuleerd in de Europese Green Deal en dan meer bepaald de biodiversity strategy en de Farm to Fork strategy, onderschrijven.​
  

Deze publicatie werd gemaakt door VITO in samenwerking met de VLM, en zal als startpunt genomen worden voor de volgende stap die we samen zullen zetten, namelijk een gap analysis. Dit wil zeggen dat we, samen met een groep experts, zullen nagaan welke barrières er mogelijk nog zijn om de 'wegwijzers' echt als leidraad mee te nemen bij de planning voor de Oudlandpolder. Ontbreken er nog bepaalde zaken in het regelgevend kader? Handhaving? Een minder goede samenwerking tussen bepaalde instanties?​ Tot slot, zullen we op basis van de gap analyse acties formuleren die zullen helpen om de geïdentificeerde gaps weg te werken. De focus zal hierbij liggen op acties die binnen de bevoegdheden liggen van de verschillende actoren betrokken bij het landinrichtingsproject Oudlandpolder.

Partners

• Natuur en Bos (ANB)
  
• Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) 
  
• Agentschap Onroerend Erfgoed (ANRE)
  
• Departement Omgeving
  
• Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust (AMDK) 
  
• Agentschap Wegen en Verkeer (AWV)
  
• Sport Vlaanderen
  
• Toerisme Vlaanderen
  
• Provincie West-Vlaanderen
• Het autonoom provinciebedrijf Westtoer
  
• Stad Blankenberge
  
• Stad Brugge
• Stad Oudenburg
• Gemeente Bredene
  
• Gemeente De Haan
• Gemeente Jabbeke
  
• Gemeente Zuienkerke
  
• Maatschappij van de Brugse Zeehaven
  
• Nieuwe Polder van Blankenberge
  
• Regionaal Landschap Houtland en Polders
  
• Algemeen Boerensyndicaat (ABS)
  
• Boerenbond 
  
• Natuurpunt 
  

​Documenten

Rapport onderzoek naar opportuniteit en haalbaarheid van het landinrichtingsproject Oudlandpolder

Kaartenbundel horende bij het rapport onderzoek naar opportuniteit en haalbaarheid van het landinrichtingsproject Oudlandpolder

Besluit Vlaamse regering tot instelling landinrichtingsproject Oudlandpolder

Raamakkoord Oudlandpolder

1^ste vijfjarenprogramma raamakkoord Oudlandpolder

Laatste update: februari 2023​​