| Hoewel de wet op vrijwillige ruilverkaveling al lang bestaat, sloeg ze niet meteen aan. De afgelopen tien jaar coördineerde de VLM de eerste pilootprojecten in het noordoosten van Limburg: “Een vrijwillige herverkaveling is voor de landbouwers makkelijker en goedkoper.” |
In Vlaanderen bewerken heel wat landbouwers grillig gevormde gebruikspercelen of liggen hun gronden over een weidse oppervlakte verspreid. Om ervoor te zorgen dat landbouwers hun gronden sneller en efficiënter kunnen bewerken en om meer open ruimte te creëren, werd het concept ruilverkaveling in het leven geroepen. Daarbij worden percelen rechtgetrokken en gegroepeerd. Vindt er een ruilverkaveling uit kracht van wet plaats, dan worden de eigenaars van agrarische gronden verplicht om hun percelen te ruilen met andere. Bij een vrijwillige ruilverkaveling wordt het herverkavelingsplan in samenspraak opgesteld en pas uitgevoerd als alle eigenaars en gebruikers akkoord gaan.
Bemiddelaar
Hoewel de wet op de vrijwillige ruilverkaveling al bestaat sinds 10 januari 1978, werden in het noordoosten van Limburg pas in 2009 de eerste proefprojecten opgestart. “Vanuit de Vlaamse overheid kwam in 2005 de opdracht om de structuur van de landbouwgronden in Noordoost-Limburg te verbeteren”, weet herverkavelaar Hilde Buts van de Vlaamse Landmaatschappij. “De VLM werd in dat kader aangeduid als bemiddelaar. Binnen de proefprojecten is het onze taak om een aantal procedurestappen uit te werken en een herverkavelingsplan op te stellen.”
In 2009 startte de VLM zo met een ruilverkavelingsproject in Molenveld-Rotem nabij Dilsen-Stokkem.
Hilde Buts: “Hoewel de meeste eigenaars en gebruikers daar akkoord gingen met een ruilverkaveling, botsten we al snel op een uitdaging. Het agrarische gebied werd namelijk doorkruist door een grillige aardeweg die, heraangelegd en opnieuw verhard moest worden om de percelen efficiënt te kunnen herverkavelen. Omdat bij een vrijwillige ruilverkaveling maar 60 procent van de kosten door de Vlaamse overheid wordt gedragen, werd het project in 2012 on hold gezet. De landbouwers zagen het immers niet zitten om de aanleg van de weg zelf te financieren.”
Graskamp
Ondertussen hadden enkele betrokkenen uit Dilsen-Stokkem de smaak te pakken. “Drie lokale landbouwers in Molenveld-Rotem deelden ook agrarische gronden in Graskamp en vroegen de VLM om daar een vrijwillige ruilverkaveling op te starten”, zegt Hilde Buts. “Zij hadden onderling al heel wat ploegruilen uitgevoerd, maar om meer rechtszekerheid en efficiëntie te verkrijgen, zochten ze een manier om die officieel te maken.”
Een van die landbouwers was
Monique Doumen, die in Dilsen-Stokkem een landbouwbedrijf uitbaat. “Dat hele proces zelf uitvoeren? Daar hebben wij gewoonweg de tijd en de knowhow niet voor. De VLM is een onafhankelijke partij en is beter op de hoogte van de wetgeving. Door de samenwerking in Molenveld-Rotem zagen we vrijwillige ruilverkaveling daarom als het ideale instrument”, legt Doumen uit. “De VLM leidde het hele proces in goede banen, waardoor wij als landbouwer werden ontzorgd van al het papierwerk en bepaalde notariskosten. Wij moesten simpelweg beslissen of we met het vooropgestelde plan akkoord gingen of niet.”
Tweeënhalf jaar later was de hele vrijwillige ruilverkaveling in Graskamp al afgerond. “Als bemiddelaar zijn we er bovendien in geslaagd om in het herverkavelingsplan een aantal verbeterpunten voor te stellen”, zegt Hilde Buts. “Zo was het hele proces voor alle partijen nog voordeliger.”
Geven en nemen
Het succes van Graskamp bracht ook het project in Molenveld-Rotem weer op de rails. Om de laatste financiële gaten op te vullen, kwam er hulp vanuit de hoek van de Vlaamse Regering. Die engageert zich met het Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat (SALK) om de economische impact van de sluiting van Ford Genk en de toeleveranciers op korte termijn te milderen. Dat gebeurt met concrete acties en projecten. De nieuwe verharde weg kostte in totaal 216.000 euro, waarvan 130.000 euro werd gefinancierd via de Vlaamse overheid, 33.000 euro via Dilsen-Stokkem en 53.000 euro via SALK. “De lokale landbouwers hoefden zelf dus niets te betalen”, zegt Hilde Buts.
Niet alleen subsidies, maar ook vlotte samenwerkingen vormen de sleutel tot succes als het om vrijwillige ruilverkaveling gaat. “Iedereen moet bereid zijn te geven en te nemen. Het heeft dus geen zin om wakker te liggen van elke centiare”, stelt Monique Doumen. “Bovendien word je als eigenaar vergoed voor elk stukje perceel dat je afgeeft.” Bij de VLM heet dat de ‘gunfactor’, vult Hilde Buts aan: “Na een vrijwillige ruilverkaveling wordt de situatie beter voor iedereen. Maar als betrokken landbouwer moet je er ook vrede mee nemen dat de situatie van je buur misschien meer verbetert dan de jouwe.”
Quickscan
De VLM kon nog andere lessen trekken uit de proefprojecten. “Op basis daarvan hebben we een quickscan opgesteld, die onderzoekt of een project kans op slagen heeft of niet”, vertelt Hilde Buts. “Procedureel gezien kan een vrijwillige ruilverkaveling op twee jaar worden afgerond, maar kom je als overheid met een voorstel, dan is er meer tijd nodig. Als buitenstaander kan je nog zo overtuigd zijn van de meerwaarde van je plan, mensen geven hun familiegrond niet graag af. Meestal moeten ze het project even laten bezinken.”
Daarom raadt de VLM aan om bij een vrijwillige ruilverkaveling zo weinig mogelijk particuliere eigenaars te betrekken. “In Graskamp hebben we enkel de landbouwers aan het project laten deelnemen. Daardoor werden er geen aaneengesloten gebieden herverkaveld, maar kon het proces wel veel vlotter verlopen”, weet Hilde Buts.
Limburgse groenteteelt
De proefprojecten Graskamp en Molenveld-Rotem, waarvan de akten respectievelijk in 2015 en in 2018 werden verleden, hebben vandaag een positief effect op de lokale landbouw. “In Graskamp zijn de eigendomspercelen van landbouwers nu groot genoeg om aan groenteteelt te kunnen doen”, weet Monique Doumen. “Want op versnipperde percelen of gronden die eigendom zijn van iemand anders, kan je moeilijk een grondwaterput laten boren.”
In Molenveld-Rotem veranderden de percelen dan weer van vorm en grootte zodat de loonwerkers zich vandaag minder moeten verplaatsen van veld naar veld. “Op die manier krijgen zij op kortere tijd meer werk gedaan en is het voor ons als landbouwers efficiënter en dus ook goedkoper om onze gronden te bewerken. Wij hopen alvast op enkele vervolgtrajecten zodat ook de rest van Noordoost-Limburg kan profiteren van een betere landbouwstructuur”, besluit Monique Doumen.