Natuurcompensaties in twee gebieden
In het deelgebied Kwetshage (90 ha) wordt 45,7 ha rietmoeras en ongeveer 15 ha poldergrasland gerealiseerd als natuurcompensatie voor de uitbreiding van de Achterhaven van Zeebrugge. Een gebiedsdekkende vernatting van het gebied is noodzakelijk om rietmoeras te bekomen. Door de inrichting zal een oppervlakte van ongeveer 37 ha historisch permanent grasland ontwikkelen naar rietmoeras.
Om de oppervlakte historisch permanent grasland te behouden, wordt in Kwetshage 15 ha akkerland omgezet naar poldergrasland. Door de algemene vernatting van het gebied en bijkomende inrichtingswerken in combinatie met een gepast beheer, zal deze 15 ha kunnen evolueren naar soortenrijk poldergrasland. De overige 22 ha van het historisch permanent grasland zijn in het deelgebied Meetkerkse Moeren ontwikkeld vanuit bestaand akkerland, eveneens door de combinatie van vernatting en gepaste inrichtingswerken.
Bijkomend wordt in Kwetshage nog 4 ha bestaand grasland opgewaardeerd als realisatie van de natuurcompensaties voor de aanleg van de autosnelweg A11. In totaal moest hiervoor 32 ha natuur worden gecompenseerd. 24 ha is al gerealiseerd op grondgebied Damme. In Kwetshage is in 2012 al 4 ha rietmoeras ingericht op de plaats waar de niet-gebruikte snelwegbrug werd afgebroken. Door de bijkomende inrichting van 4 ha zal ook de doelstelling voor de natuurcompensaties voor de A11 volledig afgewerkt zijn.
Het project voor de natuurcompensaties voor de Achterhaven van Zeebrugge is in 2005 opgestart met de ondertekening van een overeenkomt tussen het Vlaamse Gewest, het havenbedrijf MBZ en de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). De deelgebieden Kwetshage en Meetkerkse Moeren zijn onderdeel van de gebieden of zoekzones waar de natuurcompensaties gerealiseerd moeten worden. Het project van de natuurcompensaties voor de A11 is gestart in 2009.
Kwetshage: nieuw leefgebied voor vogels
De bruine kiekendief zal een nieuw leef- en jachtgebied vinden in het nieuwe moerasgebied van Kwetshage. Deze zone moet het habitatverlies in de Achterhaven van Zeebrugge door de havenontwikkeling compenseren. Ook andere vogelsoorten waarvoor Europese natuurdoelen zijn vastgelegd, zoals roerdomp en porseleinhoen, zullen hier hun gading vinden. Het nieuwe moerasgebied zal zo een schakel worden in het Europese Natura 2000-netwerk.
De ontwikkeling van waterriet is essentieel om dit natuurgebied aantrekkelijk te maken voor zeldzame vogelsoorten als de roerdomp. Bestaande rietkragen worden zoveel mogelijk behouden. Zo kan het riet vanuit de drogere delen uitbreiden naar de waterplassen.
Het gebied kan voldoende vernatten en tegelijk als overstromingsgebied blijven werken.
Afbraak van de spookbruggen in Kwetshage
In 2011 werden de spookbruggen in Kwetshage afgebroken. De bruggen werden er gebouwd in de zeventiger jaren van vorige eeuw als voorloper van de autosnelweg die hier moest komen. Die is er echter nooit gekomen en de bruggen bleven bijna 40 jaar ongebruikt staan. Ze hebben nu plaats gemaakt voor een waterplas en rietmoeras, als een deel van de natuurcompensaties voor de A11. Het rietmoeras op de plaats van de zgn. spookbruggen geldt als referentie voor moeraskernen die worden ingericht in Kwetshage.
Luchtfoto 2011: in aanloop naar de afbraak van de spookbruggen
Luchtfoto 2016: de spookbrug heeft plaats gemaakt voor een waterplas met rietkragen.
.jpg)
Kwetshage 2017: de voormalige site van de spookbrug 5 jaar na inrichting
Terreinwerken
De inrichting van Kwetshage gebeurt in twee fasen. De werken van de eerste fase zijn gestart in februari 2022 en werden afgewerkt in de zomer van 2023..
Tijdens de eerste fase worden twee zones ontwikkeld: de moeraskern Kreekrug en de moeraskern Kwetshagezwin. In de beide zones zal een combinatie van open water en waterriet een optimaal habitat vormen voor kritieke moerassoorten zoals roerdomp. De kernen worden ontwikkeld via een combinatie van grondwerken en waterpeilverhoging. Zo kan het gebied voldoende vernatten en tegelijk als overstromingsgebied blijven werken.
Ook de gebieden die grenzen aan deze kerngebieden, zullen onder een verhoogd waterpeil komen. Er zijn echter weinig of geen grondwerken nodig. Afhankelijk van hun hoogteligging zullen ze ontwikkelen tot rietruigten, grote zeggenvegetaties of natte hooilanden.
Alle uitgegraven grond wordt binnen de werfzone verwerkt. Het grootste deel wordt gebruikt voor de ophoging van de kreekrug. Deze hoger gelegen zone is een restant van een vroegere getijdengeul en ligt in de vorm van een hoefijzer rond de moeraskern. Met een deel van de grond wordt een uitkijkheuvel aangelegd langs het jaagpad.
De tweede fase is in voorbereiding. De omgevingsvergunning wordt in 2023 aangevraagd, zodat de terreinwerken vermoedelijk in 2025 kunnen starten.
Fase 1 afgewerkt
De eerste fase van de inrichting is inmiddels klaar.
De moeraskern Kreekrug werd een 10 ha groot rietmoeras met open water afgewisseld met waterriet en droger riet op de oevers. Dit rietmoeras is omringd door de hoefijzervormige, opgehoogde kreekrug. Een nieuwe stuw en windwatermolen zorgen dat het waterpeil optimaal blijft voor de ontwikkeling van het rietmoeras. De terreinwerken voor de vorming van deze moeraskern zijn in 2022 afgewerkt. De molen is ingehuldigd op 12 maart 2023. Inwoners van Jabbeke konden die dag deelnemen aan een werfwandeling.
Panoramisch beeld van de moeraskern Kreekrug tijdens het vullen van het moerasgebied met regenwater in november 2022.
.jpg)
Moeraskern Kreekrug in ontwikkeling (juni 2022)
De moeraskern Kwetshagezwin zal zich ontwikkelen in de omgeving van het het Kwetshagezwin. Deze waterloop lag voor een groot deel centraal in het natuurgebied en werd over een lengte van 600 meter verlegd naar rand van het gebied. Daardoor blijft de afwatering van de bovenstrooms liggende gebieden verzekerd, zonder de waterpeilen in de moeraszone te beïnvloeden.
Een groot deel van de oopsronkelijke bedding van de waterloop werd opgenomen in de moeraskern Kwetshagezwin. Het overige deel wordt ingericht als centrale as met open water en rietkragen die de moeraskernen met elkaar verbinden. De werken zijn in de zomer van 2023 afgewerkt.
.jpg)
Het oude Kwetshagezwin voor de inrichtingswerken.
.jpg)
Het oude Kwetshagezwin na de inrichtingswerken (augustus 2023).
Blue Deal en Fresh4Seas
De realisatie van de klimaatrobuuste natte natuur in Kwetshage is deels een uitvoering van de Blue Deal van de Vlaamse regering (projectprogramma natte natuur). Een deel van de werken wordt uitgevoerd in het kader van het project Fresh4Cs (Interreg 2 Zeeën). In het project Fresh4Cs werden maatregelen uitgewerkt voor een duurzaam watergebruik en waterbeheer in de kustgebieden in het licht van de klimaatverandering. Hier in Kwetshage is onderzocht hoe in een poldergebied een deel van het overaanbod aan regenwater in de wintermaanden kan worden opgeslagen, in plaats van het af te voeren naar zee. Het oppervlaktewater dat zo wordt vastgehouden, infiltreert traag naar het grondwater, en maakt het mogelijk om essentiële doelstellingen voor natte natuur te verwezenlijken.
Inrichtingsnota voor inzet instrumenten landinrichting
Door de gebiedsdekkende en doorgedreven vernatting in het deelgebied Kwetshage, noodzakelijk om het rietmoeras te ontwikkelen, moest het volledige gebied (ongeveer 90 ha) worden verworven door de Vlaamse overheid. Tot 2017 werden de gronden op vrijwillige basis en dus aan een traag tempo aangekocht. Om sneller te kunnen werken, heeft de VLM in 2017 een inrichtingsnota opgemaakt. Daarin werd voorgesteld om verschillende instrumenten landinrichting in te zetten om het rietmoeras in Kwetshage sneller te realiseren:
- herverkaveling uit kracht van wet
- gebruiksruil voorafgaand aan herverkaveling uit kracht van wet
- inrichtingswerken uit kracht van wet met vergoeding voor waardeverlies van gronden.
Over de inrichtingsnota liep een openbaar onderzoek van december 2017 tot februari 2018 in Jabbeke, Zuienkerke en Brugge. Op basis van de bezwaren en opmerkingen die werden ingediend, werd de inrichtingsnota aangepast.
Op 21 december 2018 heeft de Vlaamse Regering de inrichtingsnota vastgesteld, waardoor de hierboven genoemde instrumenten landinrichting, na publicatie in het Belgisch Staatsblad, op het terrein konden worden ingezet.
In 2020 is de Landcommissie van West-Vlaanderen overgegaan tot de uitvoering van een herverkaveling uit kracht van wet in Kwetshage. Op 9 december 2020 werd de herverkavelingsakte verleden. Hierdoor is het volledige projectgebied in eigendom gekomen van de Vlaamse overheid, zodat de inrichting van het gebied gestart kon worden. De betrokken eigenaars en gebruikers kregen allemaal ruilgrond buiten het projectgebied.
Meetkerkse Moeren: vernatting voor weidevogels
Het tweede deelgebied, Meetkerkse Moeren, ligt op het grondgebied van de gemeente Zuienkerke. Het beslaat 68,5 hectare en ligt volledig in het Europees netwerk van vogelrichtlijngebieden (vogelrichtlijngebied “Poldercomplex"). Hier moesten extra inspanningen gebeuren voor weidevogels en hun leefgebied. De naam “Poldercomplex" verwijst naar het belang van de poldergraslanden als habitat voor de overwinterende vogels en broedvogels die hier voorkomen.
De werken in de Meetkerkse Moeren leverden een bijdrage aan de Europese natuurdoelen en aan de compensatie voor natuurverlies in de achterhaven van Zeebrugge.
Hiervoor is vanuit verdroogd, voormalig intensief beheerd grasland en nog bestaand akkerland bijkomend 22 hectare historisch permanent grasland met veel microreliëf en laantjes (slootjes) gerealiseerd. Dat is gebeurd door een combinatie van vernatting en gepaste inrichtingswerken, zoals graven van laantjes, herprofileren van grachten en afgraven van voormalige akkers en intensieve graslanden.
De vernatting is doorgevoerd door een aantal waterlopen op te stuwen met stuwen en gronddammen en door een aantal waterlopen te herprofileren (verbreden en afschuinen).
Er zijn twee verschillende opstuwingszones ingesteld: In de ene zone (zone 1) zal het water zeker tot maart-april tot aan het maaiveld staan en zeker tot april een plas-dras-situatie opleveren. In de andere zone (zone 2) zullen de graslanden opvallend natter worden en eerder lokaal plas-dras komen te staan. Bestaande grachten zijn verbreed met afgeschuinde oevers voor de ontwikkeling van rietkragen enerzijds en voor een vlottere doorstroming anderzijds. Er is een omleidingsgracht voorzien om de afvoer van de woningen de verzekeren.
Zo zijn soortenrijke natte poldergraslanden met brede rietkragen gevormd, en dat zijn goede jachtgebieden voor bruine kiekendieven.
Bijkomend zijn verdwenen laantjes (op perceel 1 deels, 5 en 13) opnieuw uitgegraven, waardoor het areaal aan reliëfrijk historisch permanent grasland nog meer in kwaliteit kan toenemen (de oudere laantjes zijn zichtbaar als de donkere lijntjes in de percelen op bovenstaande luchtfoto).
Met de werken in de Meetkerkse Moeren realiseren we de Europese en Vlaamse natuurdoelstellingen voor meer geschikt leefgebied voor weidevogels, kleine rietgans, kolgans en bruine kiekendief. Daarnaast zorgt deze inrichting ervoor dat ondanks de waterpeilverhoging de buffercapaciteit voor regenwater bij zware regenval aanzienlijk verhoogt.
De werken zijn uitgevoerd in de zomer en de herfst van 2022. Ook deze terreinwerken hadden de inrichtingsnota uit 2017 als juridische basis. Ze werden gerealiseerd door te toepassing van het instrument inrichtingswerken uit kracht van wet.
Eerder voerde de VLM in de Meetkerkse Moeren een natuurinrichtingsproject uit.
Partners
- Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)
- Afdeling Maritieme Toegang van het departement MOW
- Port of Antwerp Bruges (voorheen havenbedrijf MBZ)
- Agentschap Wegen en Verkeer (AWV)
Extra info
Inrichtingsnota
Contactpersoon voor deelgebied Kwetshage: Edgard Daemen
Contactpersoon voor deelgebied Meetkerkse Moeren: Joy Laquiere
Laatst aangepast: oktober 2023