Situering
Het project rivierherstel Leie is een onderdeel van het Europese Seine-Scheldeproject. In het Vlaams Gewest heeft het Seine-Scheldeproject als doel het verbeteren van de bevaarbaarheid van de Leie tussen Gent en Wervik en het herstel van de natuur- en landschapswaarden in de Leievallei tussen Deinze en Wervik. Als gevolg van de beslissing van de Vlaamse Regering (BVR) van 17 december 2010 en van 24 september 2021 kreeg VLM de opdracht om landbouweffectenrapporten op te maken om de landbouw in kaart te brengen en om een grondenbank op te richten om de effecten van het project op de landbouw te milderen.
Meer binnenscheepvaart om het wegennet te ontlasten Meer natte natuur ontwikkelen langs de Leie-oevers
Beschrijving
Op 17 december 2010 heeft de Vlaamse Regering het geïntegreerd plan Seine–Schelde goedgekeurd. Dat plan houdt in dat voor de binnenvaart tussen Gent en Wervik werken zullen worden uitgevoerd om de bevaarbaarheid te verbeteren. Dit is het zogenaamde luik Binnenvaart, waarbij de ingrepen aan de waterweg Europees worden gesubsidieerd. Naast het verbeteren van de bevaarbaarheid zijn werken gepland om de Leie en haar vallei tussen Deinze en Wervik op te waarderen op het vlak van natuur, landschap en recreatie. Dat vormt het luik Rivierherstel Leie van het project.
Het project Rivierherstel Leie omvat o.m.:
- het herstellen van oude Leiemeanders (door De Vlaamse Waterweg, DVW);
- het opnieuw koppelen van oude Leiemeanders aan de Leie zelf (door DVW);
- de ontwikkeling van 500 ha watergebonden natuur in 10 gebieden langs de Leie van Wervik tot Deinze (door het Agentschap voor Natuur en Bos, ANB).
De Vlaamse Waterweg coördineert de uitvoering van het totale plan.
De VLM kreeg de opdracht om voor de 10 gebieden waarvoor watergebonden, terrestrische natuur ontwikkeld moet worden, een landbouweffectenrapport op te maken en lokale grondenbanken met ANB en DVW op te richten.
Om de effectieve realisatie van de vooropgestelde watergebonden, terrestrische natuur in kader van Rivierherstel Leie te versnellen, werden in september 2021 een aantal bijsturingen gedaan op het vlak van projectgebieden, timing en flankerend beleid. Met deze beslissing breidde de Vlaamse Regering het projectgebied uit met 5 extra deelgebieden tot alle 15 (10+5) deelgebieden uit het plan-MER van het geïntegreerde Seine-Schelde project.
Er wordt in een eerste fase ingezet op de realisatie van 100 ha tegen eind 2024 in twee deelgebieden, Neerhoek-Ponthoek deel 1 en Bavikhove-Ooigembos, waarbij de verschillende instrumenten voor verwerving en inrichting worden benut. In een 2de en 3de fase wordt respectievelijk tegen eind 2027 en eind 2031 gewerkt naar realisatie. Het flankerend beleid, zoals beslist in 2010, wordt uitgebreid in het zoekgebied met een eigenaarstoeslag en een pachtaanvaardingsvergoeding naar analogie met het flankerend beleid in kader van Sigma.
Aanvullend met de reguliere kredieten van ANB en VLM worden financiële middelen gereserveerd uit het Vlaams relanceplan 'Vlaamse Veerkracht', onderdeel 'Blue Deal' en 'Vlaams Klimaatadaptatieplan'.
De VLM krijgt de opdracht om de bestaande landbouweffectenrapporten (LER) te actualiseren en nieuwe LER's op te maken voor de vijf bijkomende deelgebieden. De VLM moet het flankerend beleid van de grondenbank aanvullen met twee bijkomende vergoedingen voor het zoekgebied, met name de eigenaarstoeslag en de pachtaanvaardingsvergoeding.
Er worden twee intendanten aangesteld, de gouverneurs van Oost- en West-Vlaanderen, en zelfrealisatie via natuurbeheerplannen of andere instrumenten wordt onderzocht als alternatief voor de vooropgestelde verwerving. 
De Vlaamse Regering beslist in september 2021 ook om te starten met de opmaak van het AGNAS-GRUP Wielsbeke–Deinze om de nodige herbestemmingen in functie van Rivierherstel Leie door te voeren.
Landbouweffectenrapport
De VLM heeft in de periode 2010-2012 voor de 10 gebieden, aangeduid volgens BVR van 2010, een landbouweffectenrapport (LER) opgemaakt dat de effecten beschrijft op de betrokken landbouwbedrijven. Medewerkers van de VLM bezochten de betrokken landbouwers. Om de effecten van het project op de landbouw in kaart te brengen, peilden we naar de toekomstplannen van de bedrijven.
Met de Beslissing Vlaamse Regering (BVR) Rivierherstel Leie van 2021 wordt een LER opgemaakt voor de vijf extra aangeduide gebieden en worden de resultaten van het LER van de tien gebieden geactualiseerd.
Grondenbanken
Voor het project Rivierherstel Leie zijn er twee grondenbanken actie, één voor de 500 ha watergebonden terrestrische natuur in de 15 gebieden, in opdracht van Natuur en Bos (ANB) en één voor het herstel van de oude Leiemeanders, in opdracht van De Vlaamse Waterweg (DVW).
Met de grondenbank tracht de VLM aan de betrokken landbouwers en eigenaars in de projectgebieden van ANB of DVW een keuze te bieden: een financiële regeling of ruilgrond (gelijkwaardige grond op een andere locatie). In en buiten de projectgebieden kan de Grondenbank van de VLM daarom gronden aankopen. De VLM streeft er naar om een oplossing op maat voor elke betrokkene uit te werken.
De werking van de grondenbank is een continu proces. Binnen de projectgebieden en in het zoekgebied (de gemeenten Wervik, Menen, Wevelgem, Kortrijk, Kuurne, Harelbeke, Wielsbeke, Waregem, Dentergem, Zulte en Deinze) tracht de VLM gronden aan te kopen om ze later uit te ruilen. Tot een jaar vóór de start van de inrichtingswerken worden gronden verworven die nodig zijn voor de inrichtingswerken en niet in der minne konden worden aangekocht.
Financiële regeling in de projectgebieden
Bij verkoop van gronden in de projectgebieden (15 gebieden en oude Leiemeanders) van ANB en DVW aan de grondenbank geldt de volgende financiële regeling:
- De gebruiker ontvangt bij het beëindigen van zijn gebruik een extra financiële toeslag bovenop de vergoeding voor het beëindigen van het gebruik, de zogenaamde wijkersstimulus (2.000 euro per hectare).
- De eigenaar van gronden binnen het projectgebied ontvangt een toeslag van maximaal 20% bovenop de geschatte waarde van de grond.
- Als de eigenaar ook de gebruiker is van het perceel, ontvangt hij - naast de toeslag van maximaal 20% op de geschatte waarde van de grond - ook de wijkersstimulus (2.000 euro per ha) bij het beëindigen van zijn gebruik.
Ruilgrond buiten de projectgebieden: financiële regeling
Om ruilgrond te kunnen aanbieden aan landbouwers die verder willen werken als landbouwer, zoekt de grondenbank ook percelen in de ruime omgeving van de projectgronden (15 deelgebieden en oude Leiemeanders). Daarom is er ook een financiële regeling bij verkoop van gronden buiten de projectgebieden aan de grondenbank. Met het BVR rivierherstel Leie van 2021 is het flankerend beleid uitgebreid met twee maatregelen.
- Een gebruiker die ook gronden gebruikt in de projectgebieden, ontvangt bij het beëindigen van zijn gebruik een extra financiële toeslag bovenop de vergoeding voor het beëindigen van het gebruik, de zogenaamde wijkersstimulus (2.000 euro per hectare).
- Een gebruiker die geen gronden gebruikt in de projectgebieden, ontvangt bij het beëindigen van zijn gebruik een extra financiële toeslag bovenop de vergoeding voor het beëindigen van het gebruik, de zogenaamde wijkersstimulus (1.000 euro per hectare).
- De eigenaar van gronden buiten de projectgebieden ontvangt een toeslag van maximaal 20% bovenop de geschatte waarde van de grond.
- De eigenaar van gronden buiten het projectgebied ontvangt een pachtaanvaardingstoeslag van 20% van de aankoopsom van een grond bij aanvaarden van een pachter op hun grond.
Verder verloop
De gronden die de Grondenbank in de projectgebieden verwerft, worden (eventueel na ruiloperaties) overgedragen aan De Vlaamse Waterweg of aan het Agentschap voor Natuur en Bos. Zij zullen de nodige inrichtings- en beheerplannen opmaken om de natuurdoelstellingen te behalen.
Vragen i.v.m. grondverwerving? Neem contact op met
Jo Dierickx.
Partners
De Vlaamse Waterweg (DVW):
https://www.seineschelde.be
Agentschap voor Natuur en Bos (ANB):
https://www.natuurenbos.be/projecten/algemeen/seine-schelde-rivierherstel-leie, met linken naar inrichtingsplannen opgemaakt door VLM in opdracht van ANB:
en het Departement Omgeving
Laatste update: april 2023