Korte Inhoud
De vallei van de Zwarte Beek is één
van de meest natuurlijke beekvalleien in Vlaanderen. Om de natuur hier nieuwe
kansen te geven om zich te herstellen en verder te ontwikkelen werd het natuurinrichtingsproject
Zwarte Beek ingesteld. Door ingrepen uit het verleden heeft de vallei immers
veel van zijn soortenrijkdom en biodiversiteit verloren. Het veen verdroogt en verdwijnt (meer info in dit animatiefilmpje).
Aan de hand van het
natuurinrichtingsproject Zwarte Beek wordt het open valleilandschap hersteld en
worden hydrologische herstelmaatregelen genomen. Daarnaast wordt de nodige
infrastructuur voorzien om het gebied op een goede manier te kunnen beheren. Ook
in het gemeentebos Koerselse Heide krijgt de natuur de nodige herstelkansen.
Oppervlakte
674 ha
Situering
Het projectgebied omvat de vallei van de Zwarte Beek vanaf de grens met het militair domein "Kamp van Beverlo" in het oosten tot aan de Stalse Molen in het westen. Ook de omgeving rond het Fonteintje, het bezoekerscentrum de Watersnip en aansluitend het gemeentebos Koerselse Heide liggen in het projectgebied.
Beschrijving
Het valleigedeelte van het
natuurinrichtingsproject Zwarte Beek wordt gekenmerkt door een verwevenheid van
vochtige tot natte hooilanden, schrale graslanden, broekbossen, ruigten en
heidefragmenten. Ook komt er een eeuwenoud veenpakket (*) voor. In het zuiden van
het projectgebied ligt het gemeentebos Koerselse heide dat bestaat uit droge
Kempische zandgronden, voornamelijk beplant met naaldhout. Dit boscomplex bevat
een aantal landduincomplexen en herbergt potenties voor heideontwikkeling en
venherstel.
Naast waardevolle en unieke planten,
vinden we er ook zeldzame diersoorten die op Vlaams of Europees niveau bescherming
genieten. De watersnip is dé ambassadeur van het gebied. Maar ondanks alle Vlaamse
en Europese beschermingsstatuten en de inspanningen van de terreinbeherende
natuurvereniging, kan de toestand van de vegetatie en de leefgebieden voor
soorten nog sterk verbeteren.
De achteruitgang werd door Europa
vastgesteld. Vlaanderen werd verplicht maatregelen te nemen om de achteruitgang
van soorten en hun leefgebieden een halt toe te roepen en de negatieve trend om
te buigen. Met het natuurinrichtingsproject nemen we vooral maatregelen die
gericht zijn op het herstel en de ontwikkeling van kleine zeggenvegetaties,
elzenbroekbossen, heide en heischrale graslanden en de daaraan verbonden
planten- en diersoorten. Bovendien wordt er met het instrument natuurinrichting
ook gezocht naar oplossingen voor bestaande knelpunten zoals verstoorde
waterhuishouding, (intensieve) landbouw, slechte waterkwaliteit, beperkte tot
onvoldoende toegankelijkheid voor beheerders, aanplantingen van exoten en/of
soorten die niet thuishoren in deze waardevolle vallei.
Veen (*) 
Tussen de Nieuwendijk en het militair domein 'Kamp van Beverlo' komt één groot aaneengesloten veenlichaam voor. Dit ononderbroken veenpakket heeft een oppervlakte van 200 ha, een breedte van 300 tot 600 meter en een dikte tot plaatselijk 5 meter. Een unicum in West-Europa! Het veen heeft duizenden jaren nodig gehad om de huidige omvang te krijgen. Hoewel het veenpakket relatief goed werd bewaard, staat het sterk onder druk door verdroging. Hydrologische herstelmaatregelen zijn daarom noodzakelijk. Want veen is zeer belangrijk in de strijd tegen klimaatverandering. Het veenpakket werkt namelijk zoals een spons en gaat daardoor wateroverlast en droogte tegen. Bovendien vangt groeiend en goed bewaard veen CO² uit de lucht. CO² is een broeikasgas dat bijdraagt aan de kimaatverandering en de opwarming van de aarde. Indien het veen hier verder verdroogt en afbreekt kan er tot 1 miljoen ton CO² vrijkomen.
Dit animatiefilmpje legt uit waarom veenherstel belangrijk is in de Vallei van de Zwarte Beek.
|
Voorgeschiedens
17 oktober 2001: instelling van het project
5 mei 2004: vaststelling van
de maatregelen en modaliteiten tot uitvoering
7 oktober - 5 november 2010: openbaar onderzoek over
de plannen rond het recreatiegebied "Het Fonteintje". Na afloop van
dit openbaar onderzoek werd samen met de stad Beringen beslist slechts een
beperkt gedeelte van deze plannen uit te voeren.
- De heraanleg van de zwemvijver aan het bezoekerscentrum de Watersnip (inclusief een ecologisch waterzuiveringssysteem).
- De verbetering van de wandelwegen in de Coorselse Bergen (dit is de zone tussen speeltuin, bezoekerscentrum de Watersnip en militair domein) voor o.a. rolstoelgebruikers.
- Herstel van het open valleilandschap door 55 ha verruigde en verboste hooilanden open te maken (verwijderen vegetatie en stronken) op percelen in eigendom van Natuurpunt vzw. Deze percelen kunnen dan spontaan naar kleine zeggenvegetaties ontwikkelen, ter realisatie van de beoogde natuurdoelen.
- Herstel van heide (verwijderen van bomen en afschrapen van de strooisellaag) en/of herstel heischrale graslanden (door de voedselrijke toplaag af te graven) op een aantal percelen op de valleiflanken.
- Reeks van werken in het gemeentebos Koerselse Heide, met o.a. de herinrichting van bestaande open plekken in het gemeentebos Koerselse Heide om de natte en droge heide, vennen en landduinen te herstellen volgens het goedgekeurde bosbeheersplan; het hergroeperen, aanleggen, verbeteren van kampplaatsen voor jeugdkamperen; de herinrichting van de voormalige lusparking tot kleinere parking, inrichting hondenlosloopzone en exotenbestrijding (Japanse duizendknoop en reuzenberenklauw).
- Het opnieuw aansluiten van vijf voormalige meanders op de Zwarte Beek. Hierdoor vergroot niet alleen het waterbergend vermogen, maar wordt ook het leefgebied van de beekprik vergroot.
- Open maken van percelen waarop zich in het verleden blauwbesplantages bevonden. Dit omvat naast het open maken ook het opruimen en verwijderen van allerhande achtergebleven materiaal (schuilhokjes, draadafsluiting, serres,…).
- Open maken van een grote open plek in het gemeentebos aan het bezoekerscentrum de Watersnip, inclusief het verwijderen van een achtergebleven zanddepot.
- De levering en plaatsing van mobiele beekovergangen, ter vervanging van versleten overgangen (betonnen duikers, treinbilzen, …) die zullen verwijderd worden uit of aan de Zwarte beek.
- Uitvoeren van maai- en klepelbeurten, zodat percelengeschikt gemaakt worden om machinaal gemaaid te worden door de terreinbeheerder Natuurpunt vzw. Hierbij worden aangepaste machines (met een lage bandendruk) ingezet.
Bijna al deze werken werden uitgevoerd op percelen in eigendom van openbare besturen (Vlaamse overheid en stad Beringen) of van Natuurpunt vzw.
19 februari – 20 maart 2018: openbaar onderzoek van het Projectuitvoeringsplan (PUP) Vallei.
3 april 2020: goedkeuring van PUP Vallei bij Ministerieel Besluit.
10 december 2020: verlijden van een natuurinrichtingsakte, waarbij eigendomswijzigingen door herverkaveling uit kracht van wet (opgenomen in PUP Vallei) officieel tot stand kwamen.
Daarnaast zijn eind 2020 via PUP Vallei ook vergoedingen uitgekeerd aan eigenaars en gebruikers die effecten ondervinden van de hydrologische ingrepen.
1 augustus 2022: start van een eerste deel werken in het kader van PUP vallei.
Stand van zaken
Projectuitvoeringsplan Vallei in uitvoering
In 2020 is het “projectuitvoeringsplan Vallei" (PUP Vallei) goedgekeurd; een plan waarin een veelheid van belangrijke maatregelen voorzien is, te groeperen in 3 belangrijke onderdelen:
- ingrepen om het hydrologisch functioneren van het valleisysteem te herstellen. Dit omvat onder meer het verondiepen van de centraal gelegen Oude Beek in de zone stroomopwaarts de Nieuwendijk en het dempen van een reeks lokale afwateringsgrachtjes. Als gevolg hiervan wordt het waterpeil van de Oude Beek omhoog getrokken en wordt de verdere verdroging van het veenpakket tegengegaan. Tegelijk creëert dit verhoogt grondwaterpeil gunstige condities voor de ontwikkeling van grondwaterafhankelijke vegetaties zoals onder meer de kleine zeggevegetatie.
- De aanleg (of verbetering van) een netwerk van beheerpaden in het projectgebied. Hierdoor kan Natuurpunt als lokale terreinbeherende instantie het gebied bereiken om via een doordacht en gepast natuurbeheer de ingerichte percelen in de toekomst alle ontwikkelingskansen te bieden.
- De versterking van het open karakter van de vallei, met als streefdoel om de hiervan afhankelijke soorten zoals watersnip, porseleinhoen, grauwe klauwier,… maar ook kraanvogel een geschikte leefomgeving aan te bieden. Hiervoor worden, op cruciale plaatsen in het projectgebied, gericht struiken en bomen gerooid.
Ook biedt PUP Vallei een kader om een aantal wijzigingen in eigendomstoestand te realiseren voor een oppervlakte van 35 ha. Deze wijzigingen zijn op 10 december 2020 via het verlijden van een natuurinrichtingsakte geofficialiseerd. Daarnaast zijn eind 2020 via PUP Vallei ook vergoedingen uitgekeerd aan eigenaars en gebruikers die effecten ondervinden van de hydrologische ingrepen.
De definitieve versie van het PUP Vallei kan je onderaan deze pagina terugvinden bij 'documenten'.
Werken projectuitvoeringsplan Vallei
De maatregelen, opgenomen in het PUP Vallei, omvatten een veelheid van werken die en zullen gerealiseerd worden in verschillende fases.
De uitvoering van een eerste deel start in de zomer van 2022. Hiervoor zijn de nodige vergunningen aangevraagd en bekomen. Dit eerste dossier omvat onder meer de volgende werken:
Herstellen van de historische meander aan de Zwarte beek ter hoogte van de Kraaienstraat.
Aanleg van een tijdelijke opslagplaats, waar het maaisel afkomstig van natuurbeheerswerken, voor een beperkte tijd kan verzameld worden vooraleer definitief af te voeren.
Heraanleg van de bruggen over Oude en Zwarte Beek op het Melkpad. Tegelijk worden amfibietunnels aangelegd op dit fietspad.
Omvormen van vegetaties op meerdere percelen, inclusief het rooien van aanwezige bomen en struiken.
Heraanleg van de oude Beek in functie van het herstellen van de meer optimale waterhuishouding in dit veengebied. Dit gebeurt door het verontdiepen van de Oude beek, het plaatsen van damwanden en het herprofileren van de beekbedding en aanliggende oevers. Daarmee wordt vermeden dat water afkomstig uit landbouwgebied het natuurgebied invloeit en er voor verrijking van de vegetatie zou zorgen
Aanleg van een kavelsloot die aangetakt wordt op de Winterbeek. Daarmee wordt vermeden dat water afkomstig uit landbouwgebied het natuurgebied invloeit en er voor verrijking van de vegetatie zou zorgen.
Aanleg van een aantal beheerwegen in het projectgebied, noodzakelijk om natuurbeheerswerken te kunnen uitvoeren. Dit omvat ook de aanleg van een aantal bruggenhoofden om wegneembare beekovergangen over Oude en Zwarte Beek te plaatsen.
Herinrichting van een aantal voormalige weekendvijvers tot meer ecologische waterpartijen
Afbreken en verwijderen van allerhande constructies in het gebied (betonnen duikers op Oude en Zwarte beek (of restanten ervan), een loods, vervallen weekendverblijven, stalletjes, afsluiting, e.d.
De huidige werken worden gefinancierd door de Vlaamse Overheid met middelen natuurinrichting. Aangezien ze ook uitvoering geven aan het Blue Deal-beleid om waterschaarste en droogte aan te pakken, worden ze ook meegefinancierd vanuit de Europese Unie.
Projectstatus
In uitvoering
Partners