Dit landinrichtingsproject vormt het sluitstuk van landinrichting binnen het gebied de Merode. Het plan omvat de inrichting van kleinere onthaalvoorzieningen, ecologische/landschappelijke verbindingen en de omgeving van de abdij van Tongerlo.
Belangrijkste doelstellingen
- Natuurherstel in de Merode realiseren in de vorm van ecologische en landschappelijke verbindingen. Deze verbindingen worden gerealiseerd tussen de grote natuurgebieden in de Merode. Ze zorgen voor zowel een onderlinge connectie van deze gebieden als een connectie naar omliggende natuurgebieden buiten de Merode.
- Landschapsherstel realiseren in de omgeving van de abdij van Tongerlo (extra muros).
- Inrichting van onthaalvoorzieningen finaliseren in de Merode. In eerdere landinrichtingsplannen werden enkele grote onthaalpoorten ingericht (poort Averbode, poort Scherpenheuvel,…). Op basis van het onthaalplan, opgemaakt door Toerisme Provincie Antwerpen, worden ontbrekende onthaalpoorten, infopunten en vertrekpunten ingericht.
Stand van zaken
Het landinrichtingsplan werd goedgekeurd bij Ministerieel Besluit op 16 april 2019.
Dossier 1: abdij Tongerlo
De inrichtingswerken zijn gestart in 2021 en werden afgerond in 2022.
De Onze-Lieve-Vrouwabdij van Tongerlo huisvest al bijna negen eeuwen een gemeenschap van Norbertijnen (of reguliere kanunniken van Prémontré). De statige gebouwen zijn opgericht vanaf 1130, toen enkele Norbertijnen vanuit de Sint-Michielsabdij in Antwerpen uitzwermden naar de Kempen. De abdij en haar bewoners hebben doorheen heel haar rijke geschiedenis ook een grote impact gehad op het landschap in en rond Westerlo.
De abdij van Tongerlo is ook één van de meest in het oog springende sites in het gebied de Merode. Samen met de abdij van Averbode vieren ze dit jaar hun 900-jarige aanwezigheid en invloed in de Merode (https://www.norbertijnenindemerode.be). De abdij van Averbode werd bij de opstart van het 'Landinrichtingsproject de Merode' aangepakt, met een grondige aanpak van haar omgeving. Nu het einde van het Landinrichtingsproject de Merode in zicht komt, is één van de laatste deelprojecten die nog moeten worden uitgevoerd, de aanpak van de onmiddellijke omgeving van de Abdij van Tongerlo.
De hele abdijsite ligt in een groene omgeving met afwisselend weiden en bossen. Ze wordt daarvan afgeschermd door oude abdijmuren en vesten. Door enkele gebeurtenissen uit het verleden werden de vesten echter gedeeltelijk gedempt. Zo belandde het puin na de brand van 1929 in de veste. Ook de nabije Oevelse Dreefloop zorgde ervoor dat er niet te veel water bleef staan in de oorspronkelijke vesten. Door enkele gerichte stuwen te plaatsen, de vesten terug uit te diepen en de oevers te verstevigen, komt er in de toekomst terug water rondom de abdij. Dit is van belang voor de stabiliteit van de abdijmuren: de verdroging van de ondergrond wordt erdoor tegengegaan. Het zorgt meteen ook voor extra verkoeling in ons warmer wordende klimaat.
Na een jaar werken zijn de oevers verstevigd en is het gedempte stuk weer open gegraven. Twee stuwen aan de Oevelse Dreefloop zorgen ervoor dat de waterloop de vesten kan voeden. Verstelbare schotbalken laten de abdijgemeenschap toe in te spelen op een schommelende watertoevoer.
Achter de abdij, in wat vroeger het 'Beschloten Bosch' genoemd werd, herstellen we enkele kleinschalige wandelverbindingen. De omgeving van de kleine 'Lourdesgrot' krijgt een grondige opknapbeurt. Er wordt ook extra meubilair voorzien in de Merode-huisstijl. Zo neemt de abdij haar rol verder op als belangrijk baken in het gebied de Merode
Het pas geopende Witherenpad van 2,1 km lang is volledig rolstoeltoegankelijk. Dit pad brengt jou rondom het abdijdomein maar ook een stukje doorheen het zogenaamde 'Beschloten Bosch', Het bosgebied ten noorden van de abdij. De vernieuwde vesten van de abdij hebben sinds de lente van 2022 opnieuw een hogere waterstand dankzij doordachte structuurwerken.
De Onze-Lieve-Vrouwabdij van Tongerlo is sinds 1130 de thuishaven van een gemeenschap van Norbertijnen (of reguliere kanunniken van Prémontré). De massieve gebouwen betekenden steeds een veilige haven voor de religieuze gemeenschap. Muren, wallen en vesten (grachten) omringen het volledige abdijcomplex. In de loop der tijd werd echter een deel van de gracht gedempt.
In mei vorig jaar startte de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) in nauwe samenwerking met de abdijgemeenschap de herstelwerken. De lokale bevolking, de gemeente Westerlo, de provincie Antwerpen, Bosgroep Zuiderkempen en Onroerend Erfgoed werden in het project betrokken. Na een jaar werken zijn de vesten nu verstevigd en, door het opengraven van een stuk van de gracht, duurzaam hersteld.
Door de nieuwe stuw, voedt de Oevelse dreefloop de vesten. Verstelbare schotbalken laten de abdijgemeenschap toe in te spelen op een schommelende watertoevoer. De gracht rondom de abdij vormt zo bij grote neerslag een buffer tegen overstroming verderop. Tijdens droge periodes, zorgt het water dan weer voor de nodige afkoeling, samen met de kenmerkende lindebomen.
- De herinrichting van de vesten, met het oog op een verbetering van de waterhuishouding. Vooral waterhoudendheid van de vesten vormt het belangrijkste onderdeel van deze aanvraag. Hiervoor zijn er ook ingrepen voorzien op de Oevelse Dreefloop. Verder worden er bijkomende wandelcircuits voorzien om de beleving en toegankelijkheid voor wandelaars te verbeteren.
- De zone rond de Lourdesgrot wordt gerenoveerd.
- Bij de herinrichting van de vesten is het ook de bedoeling om een gedempt deel van vest terug open te leggen. Aangezien we hier te maken hebben met waardevol en beschermd onroerend erfgoed en archeologisch patrimonium is er voorafgaand archeologisch onderzoek gebeurd.
Dossier 2: onthaalplan
Het onthaalplan werd uitgevoerd. De dekenij in Westerlo is een onderdeel van deze uitvoering.
Dossier 3: natuurverbindingen
Maatregelen
Via gebiedsgerichte beheerovereenkomsten en uitvoeringsinitiatieven worden haagkanten, hagen en andere lijnvormige structuren aangeplant.
Beheerovereenkomsten landinrichting
Uitvoeringsinitiatieven
Op 14 november 2019 is de eerste oproep uitvoeringsinitiatieven voor de gemeente Herselt gelanceerd. Een tweede oproep volgde in 2021.
Aanleg amfibietunnel Witputstraat
In de Witputstraat, ter hoogte van de Witput en de Kwacht worden in januari 2021 amfibieëntunnels aangelegd. In het vroege voorjaar, wanneer de temperatuur begint te stijgen, ontwaken de amfibieën (o.a. kamsalamander, bruine kikker, gewone pad, alpenwatersalamander) uit hun winterslaap. Ze trekken samen van hun leefgebied op het land naar de poel om zich voort te planten. Onderweg moeten zij de Witputstraat oversteken die een barrière vormt naar de Kwacht en Witput. Enthousiaste vrijwilligers hebben de laatste jaren, onder coördinatie van de provincie Antwerpen, steeds amfibieën overgezet tijdens de drukke voorjaarstrek. Door de aanleg van de amfibieëntunnels komt er een permanentere oplossing om zo veel mogelijk verkeersslachtoffers te vermijden.
Dit project verhoogt de kwaliteit van het leefgebied van de kamsalamander, een kwetsbare soort die Europees beschermd is.
Kamsalamander
De kamsalamander wordt ook wel eens waterdraak genoemd, omwille van de opvallende kam op de rug bij de mannetjes, tijdens de paringstijd. Ze kunnen tot 18 cm lang worden en zijn hiermee onze grootste inheemse watersalamander. Ze hebben een opvallend gele of oranje buik met een variabel patroon van zwarte vlekken.
Kamsalamanders leven in landschappen met veel hagen, houtkanten en bosjes (landhabitat) in de buurt van poelen (waterhabitat). In de poelen gebeurt de voortplanting en ontwikkelen de jongen zich. De kamsalamander overwintert meestal op het land: in een bos, houtkant of haag. De meeste dieren blijven in de directe omgeving van de poel.
Kamsalamanders zijn wettelijk beschermd, maar dat alleen is niet voldoende om sterke populaties te behouden. Naast het verdwijnen, verontreinigen of verlanden van poelen is ook het verdwijnen van kleine landschapselementen zoals houtkanten en hagen een groot probleem voor de kamsalamander. Daarnaast vallen er, zoals eerder vernoemd, ook heel wat verkeersslachtoffers tijdens de trek.
Aanleg en onderhoud van kleine landschapselementen, een goed beheer van de poelen en de aanleg van de tunnels zijn dus belangrijke ingrepen om het bestand aan amfibieën rond de Kwacht en de Witput gezond te houden.
De voorbije jaren namen vrijwilligers, de gemeente Herselt en provincie Antwerpen al verschillende maatregelen om de amfibieën te helpen. Zo werden er afsluitingen en schermen geplaatst die ervoor zorgden dat de dieren 's nachts in een genummerde emmer terechtkwamen. De volgende ochtend werden ze dan geteld en veilig overgezet. Op die manier kon de domeinwachter ook in kaart brengen welke routes de verschillende soorten amfibieën gebruiken om naar de voortplantingspoel te gaan.
In totaal zijn er sinds 2017 maar liefst 24.538 amfibieën geteld en overgezet. Vorig jaar werden er 4.413 padden, 997 kleine watersalamanders, 375 bruine kikkers, 224 alpenwatersalamanders en 15 groene kikkers overgezet. De jaarlijkse overzet is wel steeds arbeidsintensief. Daarom werd er een betere en meer permanente oplossing gezocht om de amfibieën veilig te laten oversteken.
Oppervlakte
1500 ha
Situering
Het project is
gelegen in het gebied de Merode. Het gebied beslaat delen van de provincie
Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant.
Partners
Alle partners
van het gebied de Merode, Norbertijnenabdij van Tongerlo, Vlaamse
Landmaatschappij
Fiches Landschapsherstel de Merode
Laatste update
09/04/2024