Voorgeschiedenis
Het projectgebied Schelde en Rupel kent een sterke ruimtelijke druk en verstedelijking. Het wordt ontsloten via een aantal hoofdwegen. Er is een sterke economisch netwerk langs Schelde, Rupel en het Zeekanaal en ook van de bedrijfsterreinen (De Brabantse Poort) tussen Boom en Puurs. Ondanks die sterke ruimtelijke beïnvloeding bezit deze regio nog belangrijke Vlaamse en bovenlokale natuur- en landschapswaarden.
De Schelde- en de Rupelvallei behoort tot de natuurlijke structuur van Vlaanderen en vormt een ruim gebied met een samenhangend en aaneengesloten geheel van natuur- en landschapswaarden en de open gebieden die gezamenlijk kunnen ontwikkeld worden. De natuurwaarden worden bedreigd door versnippering en het verdwijnen van kleinschalige landschapselementen.
De meeste natuur- en landschapswaarden kunnen gekoppeld worden aan het fysisch systeem van de cuesta van Boom en de valleirand van de Schelde vanaf Bornem tot en met Hemiksem. De oude Schelde, de Scheldevallei in Hingene, de samenvloeiing van Schelde en Rupel, de grote meanders van Schelde en Rupel, de polders van Sint-Amands, Bornem, Puurs, Schelle en Niel, het kleiwinningsgbied rond Boom, de stuifzandrug in Bornem, de valleien van Vliet en Molenbeek in Bornem en Puurs, het landbouwgebied in Bornem en de verwevenheid landbouw en natuur tussen Wintam en Eikenvliet structureren dit gebied. Bakens in het landschap zijn de samenvloeiing van Schelde en Rupel, het Zeekanaal, de fortengordel, de kastelen van Hemiksem, Hingene en Bornem, het domein Hof ter Melis in Lippelo en de abdijen van Hemiksem en Bornem. Deze bakens zijn vaak gelinkt aan belangrijke erfgoedsites in het projectgebied.
Klein-Brabant kent een vrij homogeen landbouwgebied met een typische landschappelijke structuur waar de nadruk ligt op grondgebonden activiteiten zoals groententeelt in open lucht. Landbouw als beheerder van de open ruimte heeft hier kansen.
De Vlaamse Regering keurde op 16 mei 2014 het planprogramma landinrichting Schelde en Rupel goed. De redactie gebeurde op basis van een consultatieronde bij de volgende instanties:
- colleges van burgemeester en schepenen van de deelnemende Antwerpse gemeenten Zwijndrecht, Niel, Hemiksem, Schelle, Boom en Rumst, Bornem en Puurs - Sint-Amands;
- Vlaamse administraties;
- regionale en lokale experten in thema's die in de open ruimte spelen.
Een belangrijke ontwikkeling tijdens de consultatieronde was de afstemming met het Strategisch Project 'Gebiedsprogramma Rupelstreek' van de provincie Antwerpen en Ruimte Vlaanderen.
Belangrijke accenten in het planprogramma Schelde en Rupel zijn onder andere:
- het realiseren van een evenwicht tussen de impact van industrie en verstedelijking (het projectgebied ligt centraal in de Vlaamse Ruit tussen Antwerpen en Brussel);
- het beschermen en verder ontwikkelen van de natuur- en landschapswaarden die op Vlaams niveau belangrijk zijn;
- aandacht voor landbouw als beheerder van de open ruimte;
- het ontwikkelen en goed geleiden van het toeristisch en recreatief aanbod in afstemming met het recreatieve aspect van het Sigma-plan en met aandacht voor het aanbod van het hinterland, weg van de drukke Scheldedijken;
- het herwaarderen van de watergebonden en industriële erfgoedwaarden.
Stand van zaken
Het planprogramma omvat twee landinrichtingsprojecten: het landinrichtingsproject Klein-Brabant en Zwijndrecht (met Bornem, Puurs-Sint-Amands en Zwijndrecht als betrokken gemeenten) en het landinrichtingsproject Rupelstreek (met Hemiksem, Schelle, Niel, Boom en Rumst als betrokken gemeenten).
De totale landinrichtingssubsidie van het Vlaamse Gewest aan de partners voor de uitvoering van het planprogramma Schelde en Rupel kan maximaal 4.000.000 euro bedragen er werd verdeeld over twee landinrichtingsprojecten:
- het landinrichtingsproject Klein-Brabant en Zwijndrecht: 2.500.000 euro
- het landinrichtingsproject Rupelstreek: 1.500.000 euro.
Voor elk landinrichtingsproject worden verschillende landinrichtingsplannen opgemaakt en begeleidt een planbegeleidingsgroep de opmaak van de landinrichtingsplannen.
Er worden zes landinrichtingsplannen (LIP) opgemaakt:
- LIP openruimtegebieden Rupelstreek (goedgekeurd, voorbereiding uitvoering),
- LIP Vlietvallei Hemiksem-Schelle fase 1 (goedgekeurd en in uitvoering)
- LIP Sint-Jansveldbeek Bornem (goedgekeurd, voorbereiding uitvoering),
- LIP Scheldeboord Sint-Amands en Kleine Molenbeek Liezele (goedgekeurd),
- LIP Zwijndrecht (goedgekeurd)
- LIP projectoproep uitvoeringsinitiatieven Scheldhelden 2.0. (goedgekeurd en uitgevoerd).
Voor het landinrichtingsproject Rupelstreek werd in 2018 een eindvoorstel van een landinrichtingsplan goedgekeurd. Het LIP 'Vlietvallei Hemiksem - Schelle fase 1' behandelt de inrichtingsmaatregelen voor de aanleg van een fietspad en landschappelijke inpassing langs de Bovenvliet tussen de N148 en de Kleidaallaan. De Vliet, een zijloop van de Schelde, was eeuwenlang een levensader met heel wat bedrijvigheid. De scheepswerven en andere vergeten nijverheden vertellen het verhaal van vorige generaties. De inrichting van de Vlietvallei als groenblauwe verbinding maakt deel uit van een recreatief netwerk dat fietsers en wandelaars de gelegenheid biedt om deze open ruimte te ontdekken. De uitvoeringsfase van dit landinrichtingsplan start in 2022. De totale projectkost bedraagt 665.000 euro.
De beeldkwaliteitsstudie 'Schelle 2030, een dorpskern aan de waterkant' en de ontwikkeling van de abdij van Hemiksem gaven aanleiding tot een nieuwe vraag naar een tweede landinrichtingsplan voor de Vlietvallei. Dit landinrichtingsplan, in een nauwe samenwerking met VMM, is in voorbereiding.
Het landinrichtingsplan Openruimteverbindingen Rupelstreek werd goedgekeurd in 2019 en heeft als doel het verbinden, beschermen en valoriseren van een aantal geselecteerde openruimtegebieden en openruimtecorridors die zowel in de publieke als private ruimte liggen. De geplande maatregelen dragen bij aan de ontwikkeling van een netwerk van kwaliteitsvolle natuurlijke verbindingen tussen de Rupel- en de Scheldeboorden en de achterliggende openruimtevingers tussen de zuidrand van Antwerpen en de Rupelstreek. Daarnaast wordt ook een recreatieve verbinding opgebouwd dat fietsers en wandelaars de gelegenheid zal geven om deze gebieden en het erfgoedverhaal dat erbij hoort te ontdekken. De totale kostprijs van de werken worden geraamd op 3.275.000 euro.
Het landinrichtingsplan 'Projectoproep uitvoeringsinitiatieven Scheldehelden 2.0' werd goedgekeurd in 2018 en heeft de bedoeling om door middel van een participatief traject de besturen, organisaties en inwoners van de gemeenten van het landinrichtingsproject Klein-Brabant en Zwijndrecht te stimuleren voor het indienen van uitvoeringsinitiatieven. Dat zijn kleinschalige (d.w.z. met een subsidiepercentage van maximaal 50% en een subsidieplafond van maximaal 10.000 euro per uitvoeringsinitiatief) en kortlopende (d.w.z. met een uitvoeringstermijn van ten hoogste 2 jaar) projecten die de kwaliteit van de open ruimte ten goede komen. Er werden twaalf projecten goedgekeurd die samen op een subsidie van 73.000 euro kunnen rekenen. Voorbeelden zijn: een schuilhut in een speelbos, het plaatsen van ooievaarsnesten, de aanleg van een natuurbelevingspad Sint-Pietersburcht, het verbeteren van de educatieve infrastructuur in het gemeentelijk domein Hof van Coolhem, een bijenplan voor Klein-Brabant, het ontsluiten van het verdwenen Scheldedorp Nattenhaasdonk.
De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) heeft in de periode 2018 - 2020, in samenwerking met de gemeente Bornem een landinrichtingsplan opgemaakt voor het valleigebied van de Sint-Jansveldbeek. De Sint-Jansveldbeek is een waterloop die ontspringt in Hoogheide nabij de deelgemeente Branst en aan de kil van Mariekerke uitmondt in de Schelde. In het landinrichtingsplan wordt een reeks van maatregelen voorgesteld die passen binnen een integrale visie rond inrichting en beheer van dit valleigebied. Er wordt sterk ingezet op de ontwikkeling van de beek als een blauwgroene verbinding door het verhogen van het waterbergend vermogen, de ontwikkeling van robuuste boskernen, heideherstel, de aanleg van natuurlijke oevers, het graven van poelen, het realiseren en optimaliseren van trage verbindingen en op maatregelen die de verkeersveiligheid van fietsers en wandelaars op het oog hebben. Het landinrichtingsplan 'Sint-Jansveldbeek' bundelt hiervoor middelen van verschillende Vlaamse overheden (de VLM, ANB, de Vlaamse Waterweg), de gemeente Bornem en andere partners als de Bosgroep Antwerpen Zuid, het Regionaal Landschap Schelde en Durme, Toerisme Provincie Antwerpen en Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland, Natuurpunt en particuliere eigenaars. Door dit samenwerkingsverband kan 1,25 miljoen euro geïnvesteerd worden in de kwaliteit van de open ruimte in Bornem waarvan 575.000 euro landinrichtingssubsidies.
Ter voorbereiding van het Landinrichtingsplan Scheldeboord Sint-Amands en Kleine Molenbeekvallei Liezele werd een geïntegreerd erfgoed- en natuurbeheersplan voor het Fort en de Kleine Molenbeekvallei opgemaakt en een toegankelijkheidsstudie voor de polder van Sint-Amands. De studies wordt gefinancierd door de gemeente Puurs-Sint-Amands, Onroerend Erfgoed, ANB en VLM. Het beheerplan moet de doelstellingen van een onroerend erfgoedbeheerplan met de doelstellingen van een natuurbeheerplan integreren voor de beschermde monumenten Fort van Liezele en Schemelbertmolen, de beschermde landschappen Fort van Liezele en omgeving, vallei van de Molenbeek in Puurs, Liezelebroek en het beschermd dorpsgezicht Omgeving van de Schemelbertmolen. Daarnaast formuleert de studie ook concrete inrichtingsmaatregelen die als basis dienen voor de opmaak van een landinrichtingsplan. Ondertussen nam het gemeentebestuur van Puurs-Amands het engagement om via een projectoproep van de Vlaams Bouwmeester een masterplan 'Echo's van de Schelde' voor de Scheldekaaien en omgeving op te maken. De opmaak van het masterplan en de landinrichtingsplan lopen een gelijktijdig parcours. Het ontwerp van inrichtingsplan werd in de loop van 2021 voorgesteld aan de planbegeleidingsgroep. In december 2021 ging het LIP in openbaar onderzoek. Op 23 december 2022 werd het lip goedgekeurd.
De aandachtpunten in het landinrichtingsplan Zwijndrecht zijn de uitvoering van het trage wegenplan, de inrichting van het beschermd landschap de defensieve dijk en de inrichting van een beleefbare dorpskern Zwijndrecht. In het centrum van Zwijndrecht ligt een groot openruimtegebied, gevrijwaard gebleven van bebouwing. De inrichting ervan zet in op landschapsbeleving. Het ontwerp van dit landinrichtingsplan werd voorgesteld aan de planbegeleidingsgroep begin 2021. Omwille van de PFAS-problematiek werd het eindvoorstel van het landinrichtingsplan besproken op de planbegeleidingsgroep van juni 2022. Op 2 december 2022 werd het lip goedgekeurd.
Bijkomende informatie
Laatste update
februari 2023