 | De open ruimte in Vlaanderen is beperkt. Hoe gaan we er doordacht mee om? Hoe kunnen we nieuwe (bouw)projecten duurzaam inpassen? De provinciale kwaliteitskamers en het Team Vlaams Bouwmeester helpen bij een kwaliteitsvol ruimtegebruik. |
Kwaliteit is een belangrijke doelstelling bij bouw- en infrastructuurprojecten. Kwaliteit van de open ruimte is echter een complexe materie in het sterk verstedelijkte Vlaanderen. Opdrachtgevers kunnen voor hun projecten – in hun dorp, gemeente of op het platteland – gebruikmaken van enkele kwaliteitsinstrumenten.
1. Provinciale kwaliteitskamer
De provinciale kwaliteitskamers bewaken de kwaliteit bij bouw- en infrastructuurprojecten op het platteland. Ze geven ook advies over projecten rond open ruimte, ruimtelijk ontwerp en landschap. "Ons advies levert geen rechten of vergunningen op. Maar bij Vlaamse projecten in het kader van het Programma voor Plattelandsontwikkeling (PDPO) of Europese Leaderprojecten is ons voorafgaandelijk advies wel verplicht", legt Michel De Vos, voorzitter van de Kwaliteitskamer Oost-Vlaanderen, uit. "Welk type project het ook is, de algemene doelstelling blijft dezelfde: waken over de ruimtelijke kwaliteit."
Experten leveren meerwaarde
De provinciale kwaliteitskamers bestaan al sinds 2007. "We hebben in die jaren een methodiek ontwikkeld waardoor we efficiënt op vragen kunnen inspelen", aldus Michel De Vos. "De teams zijn divers samengesteld met (landschaps)architecten en experten stedenbouw, ruimtelijke ordening, toegankelijkheid en zo meer. We zien dat onze inzet gewaardeerd wordt. We hebben immers een niet-bindende, brede kijk op de zaak. Bovendien is ons advies gratis."
Michel De Vos benadrukt dat de provinciale kwaliteitskamer best al tijdens het voortraject bij een project wordt betrokken. Als alles al beslist is, haalt een advies niets meer uit. "Elk project kent eerst een administratieve fase. De experten doen een uitgebreide studie van de aangeleverde documenten, kaarten en beelden. We volgen objectieve criteria, maar kwaliteit nastreven werkt niet als een kookboek. De startsituatie en de accenten zijn voor elk project anders. Daarom is een goede voorstudie noodzakelijk. Op basis van de uitgangspunten en doelstellingen van de opdrachtgever formuleren we een advies. We proberen de projecten nadien ook op te volgen. Sommige projecten worden meermaals voorgelegd, zeker als de aanvrager het advies als positief ervaart en onze deskundigheid waardeert. Een opdrachtgever is echter niet verplicht om ons advies op te volgen, tenzij het een gesubsidieerd project is."
Van kerk tot gemeenschapscentrum
De provinciale kwaliteitskamers krijgen projectvragen van gemeenten, verenigingen, scholen en kerkfabrieken. Een mooi voorbeeld is het Marca in Maarkedal in de Vlaamse Ardennen. De voormalige Sint-Eligiuskerk was er aan herbestemming toe. Het Marca wordt straks het nieuwe gemeenschapscentrum, maar met respect voor het patrimonium. Om de kerk verder uit te bouwen tot een volwaardige zaal voor cultureel gebruik waren aanpassingswerken nodig. Vorig jaar startte de eerste fase en werden de functionele noden – elektriciteit, verwarming, podium, bar … – aangepakt. In een tweede en derde fase volgt de aanbouw van een inkomhal/foyer en sanitair. Het gemeentebestuur kan rekenen op subsidies van het plattelandsfonds PDPO en bijkomende financiële ondersteuning van de Vlaamse Landmaatschappij.
2. Open Oproep van Team Vlaams Bouwmeester
In 2000 werkte de Vlaams Bouwmeester de Open Oproep uit. "Het is een procedure waarbij publieke opdrachtgevers ontwerpers kunnen selecteren voor opdrachten op het vlak van architectuur, stedenbouw, landschapsinrichting, publieke ruimte of infrastructuur", aldus Mario Deputter, projectleider bij het Team Vlaams Bouwmeester. "Tweemaal per jaar, in januari en juli, lanceren we een oproep met nieuwe projecten. Via die bulkaanbesteding zoeken we ontwerpers die het ontwerp of het masterplan voor de opdrachtgevers kunnen maken." Intussen zijn ongeveer zeshonderd kwaliteitsvolle projecten op die manier gegund. Zo'n tweehonderd zijn al effectief gerealiseerd. De projecten zijn zeer divers: het nieuwe VRT-gebouw, een ziekenhuis in Vilvoorde, administratieve centra, culturele centra, woonzorgcentra, kantoren …
Beter voor iedereen
Hoe bewaakt het Team Vlaams Bouwmeester de kwaliteit bij zo'n opdracht? "Ons uitgangsprincipe is eenvoudig: het eindresultaat moet beter zijn voor iedereen, zowel op korte als op lange termijn. In onze procedure zitten meerdere elementen die kwaliteit nastreven. De projectdefinitie van de opdrachtgever vormt het referentiekader voor het hele proces. De ambities en verwachtingen worden erin omschreven. De ontwerpers weten dus vooraf waarop ze beoordeeld zullen worden. De ruimtelijke context van het project is natuurlijk belangrijk, maar vandaag krijgen de sociaal-maatschappelijke ambities ook meer en meer aandacht. In de zorgsector bijvoorbeeld komen zorg en wonen meer in evenwicht te staan. De nadruk ligt op inclusie en kleinschalig, genormaliseerd wonen. Als je dat expliciet meegeeft in je projectdefinitie, krijg je andere gebouwen dan bij een programma van eisen waarin het gaat over oppervlakten."
Een goed overleg tussen alle betrokken partijen – ontwerpers, deskundigen, de administratie en de beleidsverantwoordelijken – is ook cruciaal. Mario Deputter: "Wij begeleiden de opdrachtgever bij de selectie van het uiteindelijke ontwerp. Drie tot vijf ontwerpers mogen een schets maken. De opdrachtgever kan daaruit een gewogen keuze maken. Op die manier levert Open Oproep een duidelijke meerwaarde."
3. De Bouwmeester Scan
De Bouwmeester Scan is een nieuw instrument van het Team Vlaams Bouwmeester. Gemeenten konden begin dit jaar zo'n scan aanvragen. Met de resultaten kunnen ze een beter beleid uitstippelen en werk maken van een duurzaam en beter ruimtegebruik.
"De Bouwmeester Scan is de kortste weg van visie naar de realisatie van projecten op het terrein", stelt Mario Deputter van het Team Vlaams Bouwmeester. "Een team van experten brengt de ruimtelijke en beleidsmatige sterktes en zwaktes van de gemeente in kaart. Dat gebeurt op basis van vier thema's: kernversterking en -verdichting, creatie van open ruimte, een ruimtezuinige en milieuvriendelijke mobiliteit, en publiek ondernemerschap en aangepaste regelgeving. Cruciaal is de relatie tussen de thema's onderling. Wij gaan er bijvoorbeeld van uit dat kernverdichting alleen maar mogelijk is als er ook open ruimte wordt gecreëerd en er een aangepaste mobiliteit is. We willen bijvoorbeeld geen extra woningen in het buitengebied als dat het mobiliteitsprobleem en de CO2-uitstoot enkel maar vergroot."
Vijf multidisciplinaire onderzoeksteams voeren de scans uit. In 2018 staan er al dertig op de agenda, de helft nog voor de zomer. De scans worden voorgesteld aan een stuurgroep en aan de opdrachtgever. In overleg wordt geëvalueerd welke projecten op korte termijn uitgevoerd kunnen worden. "We kiezen de projecten die het best scoren inzake klimaatdoelstellingen, de kostenefficiëntie van het ruimtelijk model (nutsleidingen, brandweer, postbedeling …) en de sociaal-maatschappelijke winsten", besluit Mario Deputter.
Meer info: www.vlaamseprovincies.be, www.vlaamsbouwmeester.be